گوشت مصنوعی یا منابع پروتئینی که از طریق کشت سلولی و به صورت آزمایشگاهی تولید شده اند در سال های اخیر به عنوان منبع غذایی انسان مطرح شده اند. اما تا کنون تحقیقات اندکی در رابطه با سلامت یا ارزش غذایی آن ها در مقایسه با فراورده های حیوانات پرورشی انجام شده است. توان هضم و جذب آن ها توسط سیستم گوارش انسان و اثرات زیست محیطی از جمله دیگر سوالاتی هستند که تحقیقات علمی اندکی در مورد آن ها وجود دارد. علاوه بر این صنعت تولیدات حیوانی با وجود ضعف های موجود مزایایی نیز نسبت به روش های تولید مصنوعی گوشت دارد که کمتر به آن ها اشاره شده است.
مهمترین چالش آینده ی صنایع غذای انسانی تامین احتیاجات جمعیت رو به رشد، افزایش نیاز به منابع غذایی با کیفیت با توجه به توسعه اقتصادی، حفظ محیط زیست، سلامت مصرف کنندگان و دام های تولید کننده است. برای دستیابی به این اهداف باید راهکارهای پایداری را در نظر گرفت. پایداری به مفهوم راهکارهای علمی، مدیریتی و تجاری است که به توسعه ی پایدار این صنعت منجر خواهند شد.
یافته های علمی در مورد گوشت مصنوعی
تکنیک های تولید گوشت مصنوعی در سال های اخیر توسط مراکز تحقیقاتی و شرکت های فعال در زمینه بیوتکنولوژی غذایی بررسی شده اند. اما این فناوری ها در حال حاضر در مرحله تحقیق و توسعه بوده و استفاده صنعتی و اقتصادی نداشته اند. علاوه بر این غذاهای بر اساس سلول فناوری غذاهای سلولی در برخی از شرکت ها با اطلاعات طبقه بندی شده بررسی شده اند، در حالی که اطلاعات آکادمیک اندکی در مورد آن ها وجود دارند.
یک بررسی که در فوریه سال 2023 انجام شده بود نشان داد که تعداد 826 مقاله علمی پژوهشی در این رابطه منتشر شده است که در سال های 2020 تا 2022 به ترتیب 108، 180 و 242 مقاله منتشر شده است که 19 درصد آن ها مقالات مروری بوده اند که نسبت بالایی است. بیشتر نویسندگان این مقالات مربوط به کشورهای امریکا (200)، بریتانیا (93)، چین(73)، آلمان (59) و هلند (55) بوده اند. همچنین بیشتر این مقالات بر تکنیک های تولید تمرکز داشته اند و اثرات جانبی احتمالی کمتر مورد توجه بوده اند. این در حالی است که بیش از 2500 مقاله با موضوع گوشت مصنوعی در فضای رسانه ای منتشر شده اند که این مسئله نشان دهنده ی این است که موضوع گوشت مصنوعی بیشتر یک مسئله ی رسانه ای و جنجالی بوده تا یک موضوع عملی. به همین خاطر گوشت مصنوعی هنوز توسط مراجع علمی معتبر به عنوان جایگزین گوشت حیوانی از نظر تغذیه ای تایید نشده است. مطالعات درباره ی توان جذبی مواد مغذی این نوع محصولات و همچنین اثرات زیست محیطی حاشیه ای هنوز به طور قطعی انجام نشده اند.
علاوه بر این صنعت پرورش حیوانات مزرعه ای با وجود داشتن نقطه ضعف های بیان شده، مزایایی نسبت به توسعه ی صنعت گوشت مصنوعی دارد. مهمترین مسئله اطمینان مصرف کننده به طبیعی بودن غذای مصرف شده است.
نگرانی ها در مورد آینده ی گوشت های مصنوعی
قیمت بالای گوشت مصنوعی
برخی از شرکت ها معتقد هستند گوشت های مصنوعی می توانند محصولات غذایی با کیفیتی باشند که رضایت مشتریان ثروتمند یا کسانی که علاقه ی زیادی به مصرف این محصولات دارند را جلب کنند. با این وجود با توجه به گران قیمت بودن این محصولات در حال حاضر، به نظر نمی رسد گوشت های مصنوعی در چند دهه آینده قادر به کنار زدن محصولات دامی از رقابت و همچنین جلوگیری از آثار جانبی آن باشند.
نخستین همبرگر که در سال 2013 با استفاده از گوشت مصنوعی طبخ شده بود، قیمتی برابر با 230 هزار دلار داشته است. در سال های اخیر نیز قیمت این نوع گوشت به 9000 دلار رسیده است. همچنین در صورت حذف مواد غذایی دامی از چرخه و الزامی شدن استفاده از گوشت مصنوعی، گوشت تبدیل به یک کالای لوکس شده و این مسئله موجب ایجاد بحران های تغذیهای در بشر خواهد شد.
تبعات اقتصادی، اجتماعی و امنیتی
در مرحله ی دوم، اگر سرمایه گزاران در این حوزه بتوانند قیمت تمام شده را کاهش داده و دولت ها از این موضوع حمایت کنند، این مسئله منجر به نابودی اقتصاد دامپروری شده که از جمله تبعات آن می توان به اخلال در چرخه فراورده های جنبی مواد غذایی، بیابان زایی و مشکلات اجتماعی اشاره کرد. تضعیف صنعت دامپروری موجب آسیب جدی به اشتغال روستایی شده که به تخلیه بخش های حومه ی شهرها و قسمت های غیر صنعتی کشورها منجر خواهد شد. پدیده ی حاشیه نشینی و افزایش شکاف طبقاتی جامعه یکی از مهمترین عوارض این مسئله خواهد بود؛ چرا که امکانات تولید در اختیار افراد محدود دارای سرمایه و امکانات می باشد. مواجه شدن با مناطق و روستاهای خالی از سکنه نیز موجب ایجاد مشکلات امنیتی خواهد گردید. این مسئله در کشورهای در حال توسعه حادتر نیز خواهد بود.
اثرات زیست محیطی
یک تحقیق اخیرا نشان داده است که گوشت های مصنوعی نه تنها اثرات زیست محیطی کمتری نسبت به گوشت طبیعی ندارند، بلکه ممکن است این اثرات آن ها بیشتر نیز باشد. این تحقیق تخمین زده است تولید گوشت صنعتی ممکن است تا 25 برابر نسبت به گوشت طبیعی دی اکسید کربن بیشتری را وارد محیط زیست نماید.
برخی از مخالفان پرورش صنعتی حیوانات نظیر گیاهخواران، گوشت مصنوعی را راهکاری برای پایان صنعت دامپروری می دانند. آن ها عدم استفاده از فراورده های حیوانی را در راستای سبک زندگی سالم می دانند. در حالی که متخصصان علم تغذیه انسان این فرضیه را رد می کنند. یافته های علمی می گویند مواد غذایی حیوانی دارای مواد مغذی هستند که حضور کمتری در منابع گیاهی داشته و یا در آن ها یافت نمی شوند. این مسئله ممکن است در مورد گوشت های مصنوعی نیز صدق کند. بنابراین تولیدات مصنوعی باید با سایر ترکیبات غذایی یا ریزمغذی های دیگر مخلوط شوند.
از بین رفتن تنوع فرهنگی
یکی دیگر از نگرانی ها در مورد گوشت مصنوعی رفتن به سمت تولید یک محصول دارای استانداردهای مشخص، نظیر غذاهای فست فود است که این مسئله موجب حذف تنوعات فرهنگی در زمینه غذا می شود. محققان علم غذاشناسی می گویند کاهش لذت خوردن غذاهای متنوع یکی از چالش های روحی و روانی انسان ها در این مورد خواهد بود.
آسیب جدی حذف صنعت دامپروری بر دیگر بخش های زنجیره تامین غذای انسانی
از سوی دیگر صنعت پرورش حیوانات مصرف کننده ی فراورده های جانبی صنایع غذایی انسانی نظیر کاه ها، سبوس ها، کنجاله ها و یا ضایعات کشتارگاهی می باشد. حذف مصرف کننده ی این فراورده ها موجب افزایش قیمت تمام شده تولیدات زراعی و صنایع غذایی انسانی می شود. از طرفی بازگرداندن این ضایعات به چرخه ی غذا و یا طبیعت نیازمند راهکارهای هزینه بری است. اما حیوانات این مواد را می توانند تبدیل به ترکیبات غذایی با کیفیت نمایند. همچنین کود دامی به عنوان منبعی ارزان قیمت و مفید در صنایع زراعی جایگاه قابل توجهی دارد.
دامپروری پایدار یک راهکار عملی است
بنا بر آنچه گفته شد راهکار پایدار مقابله با نگرانی ها در مورد تولیدات حیوانی حذف آن و جایگزینی کامل گوشت های مصنوعی نمی تواند باشد. در سال های اخیر توجه تحقیقات پرورش دام، طیور و آبزیان بر استفاده ی کارامدتر از فراورده های جانبی، افزایش بهره وری و کاهش اثرات زیست محیطی متمرکز شده است. در حال حاضر کاهش مصرف آنتی بیوتیک ها و توجه به رفاه حیوانات در راستای کاهش نگرانی ها درباره آینده صنعت دامپروری در برخی از کشورها تبدیل به قوانین مخصوص به این صنعت شده اند.
در پایان لازم به ذکر است نتیجه ی تحقیقات بر روی تولید صنعتی و اقتصادی گوشت های مصنوعی در حال حاضر مشخص نبوده و صنعت پرورش دام صنعتی در حال حاضردارای جایگزین پایدار و مطمئن نیست. در نتیجه تمرکز باید بر پیشرفت پرورش صنعتی حیوانات از نظر بهره وری و کاهش نگرانی های جانبی باشد.
