افزایش ماندگاری خوراک دام، طیور و آبزیان

افزایش ماندگاری خوراک دام، طیور و آبزیان یکی از خواسته های تولیدکنندگان خوراک با کیفیت بالا است. امروزه توجه بسیاری به اسیدیفایرها یا اسیدهای آلی و نقش آن ها در افزایش ماندگاری خوراک می شود. در این مقاله قصد داریم نقش اسیدیفایر و ویژگی های یک اسیدیفایر مناسب که منجر به بهبود کیفیت و ماندگاری خوراک خواهد شد بپردازیم.

افزایش ماندگاری خوراک دام، طیور و آبزیان با اسیدیفایر

افزایش ماندگاری خوراک تولیدی کارخانجات خوراک دام، طیور و آبزیان یکی از دغدغه های اصلی تولید کنندگان و مشتریان خوراک است. چرا که افت کیفیت به سبب رشد آلودگی های قارچی و انواع فساد منجر به کاهش چشمگیر عملکرد و افزایش انواع بیماری ها می شود. استفاده از اسیدیفایر های پودری مخلوط در خوراک امروزه به عنوان روشی موثر برای کاهش احتمال فساد و آلودگی و در نتیجه ارتقا کیفیت خوراک رایج است. در ادامه به عوامل کاهش دهنده کیفیت خوراک و اثر اسیدیفایرها بر آن ها خواهیم پرداخت.

اهمیت توجه به ماندگاری خوراک

خوراک مصرفی دام، طیور و آبزیان از مرحله تولید مواد اولیه تا هنگام مصرف همواره در معرض افزایش آلودگی است. آلودگی ها ممکن است توسط حشرات، انگل ها، تک یاخته ها و میکروارگانیسم هایی نظیر باکتری ها، قارچ ها و یا ویروس ها منتقل گردند. نهاده های خوراک دامی معمولا دارای مشخصات کیفی پایین تر نسبت به منابع خوراکی انسان هستند. همچنین نحوه فراوری و نگهداری آن ها نیز به سبب هزینه های بالای نگهداری غذای انسانی متفاوت است. بنابراین رشد آلودگی ها و افت کیفیت در طول زمان نگهداری خارج از تصور نیست.

در مراحل تولید و پس از تولید خوراک نیز به سبب حذف پوسته دانه ها، مواد مغذی در معرض استفاده میکروارگانیسم های فاسد کننده قرار می گیرند.

کاهش کیفیت خوراک، هزینه ی پنهان

خوراک ناسالم دام، طیور یا آبزیان دارای عوامل بیماری زایی است که آسیب جدی به دستگاه گوارش وارد می کند. این مسئله موجب کاهش هضم و جذب و بهره وری تولید می شود. همچنین مبارزه سیستم ایمنی بدن با عامل بیماری زا، مسیر انرژی و مواد مغذی را به جای رشد و تولید به سوی مبارزه با عامل بیماری زا و ترمیم بخش های آسیب دیده خواهد برد.

مایکوتوکسین ها و اندوتوکسین ها که به ترتیب سموم قارچی و باکتریایی هستند به طور جدی به سلامت بخش های مختلف بدن آسیب خواهند زد و موجب آسیب به راندمان تولید می شوند.

مقاله پیشنهادی: اثر سموم قارچی بر بیماری های گوارش دام و طیور

بنابراین مقابله و پیشگیری از آلودگی ها یکی از مسائل مهم در تولید خوراک با کیفیت به شمار می آید.

اثر فساد بر افت کیفیت تغذیه ای خوراک

فاسد شدن خوراک زیان های قابل توجهی را به تولیدکنندگان وارد می کند. میکروارگانیسم ها نظیر مخمرها و کپک می توانند مواد مغذی موجود در خوراک را مصرف کرده و ترکیبات مضری را نظیر مایکوتوکسین ها تولید کنند. بنابراین باید از خوراک در برابر این میکروارگانیسم ها محافظت نمود تا از تکثیر و تجزیه مواد مغذی توسط آن ها و اثرات سو دیگر جلوگیری نمود.

طبق بررسی های صورت گرفته مشخص شده است که بسته به ماهیت ماده مغذی ممکن است بین 5 تا بیش از 60 درصد یک ترکیب تغذیه ای پس از فساد در خوراک کاهش یابد. در نتیجه با عدم تامین احتیاجات غذایی و خطا در اجرای فرمولاسیون اولیه خوراک مواجه خواهیم شد. در تحقیقی که بر روی یک نمونه ذرت انجام شد، مشخص گردید ذرت کپک زده نسبت به ذرت سالم دارای 4.6 درصد انرژی متابولیسمی، 6.7 درصد پروتئین و 62.5 درصد چربی کمتر بود. علاوه بر این ریزمغذی ها نظیر اسیدآمینه لیزین و تیامین نیز به شدت در هنگام فساد میکروبی آسیب پذیر هستند.

اسیدیفایر چیست؟

اسیدیفایر مکمل اسیدهای آلی است که دارای فواید تغذیه ای و سلامت افزایی به خصوص در طیور و آبزیان است. اسیدیفایر ها با بهبود شرایط دستگاه گوارش از نظر میکروارگانیسمی، رشد و سلامت اثرات تغذیه ای خود را به جا می گذارند. پیش از این در مقالات متعددی به اسیدیفایر و اثرات تغذیه ای آن در رشد بهینه و سلامت دستگاه گوارش طیور و آبزیان پرداخته ایم. اما در اینجا قصد داریم به اثرات نگهدارنده اسیدیفایر در خوراک دام بپردازیم.

اسیدیفایر، نگهدارنده تایید شده خوراک

ترکیبات مایع و نمکی اسیدهای آلی که به آن ها اسیدیفایر می گویند راه حلی پذیرفته شده در جهت محافظت از خوراک در برابر آلودگی ها هستند. این ترکیبات می توانند محافظ و نگهدارنده انواع خوراک انسانی و دامی در زمان تولید و نگهداری باشند. اسیدیفایرها در برابر باکتری های مضر قارچ ها که به خاطر داشتن خواص نگهدارندگی مفید هستند.

نحوه عملکرد ضد میکروبی اسیدیفایرها

یکی از مکانیسم های ضد میکروبی بدین صورت است که پس از تفکیک اسید، گروه های کربوکسیلیک اسیدهای آلی در داخل سلول میکروارگانیسم ها، یون هیدروژن و گروه کربوکسیلی دارای بار منفی (RCOO-) داخل سلول باکتری تجمع یافته و با صدمه به RNA باعث اخلال در عملکرد میکروارگانیسم ها و مرگ عامل بیماری زا می شوند. مکانیسم دیگر از طریق یون هیدروژن آزاد شده در داخل سلول میکروارگانیسم که موجب کاهش pH محیط سلول می شود انجام می شود. در ادامه سلول باکتری با تلاش در جهت خنثی کردن محیط و پمپ یون هیدروژن مازاد، مصرف انرژی سلول افزایش یافته و توان رشد و آسیب زایی و در ادامه حیات آن کاهش می یابد.

یک اسیدیفایر مناسب برای نگهداری خوراک چگونه است؟

اسیدیفایرهای موثر در راستای نگهداری از خوراک دام، طیور و آبزیان باید دارای ویژگی های مخصوصی داشته باشند. که در ادامه به مواردی که در هنگام انتخاب اسیدیفایر با هدف جلوگیری از آلودگی ها باید به آن ها توجه داشت خواهیم پرداخت. پیش از آن به روش های ارزیابی اسیدیفایر خواهیم پرداخت.

روش های ارزیابی اسیدیفایرها

یک اسیدیفایر مناسب باید دارای اسیدیته قوی باشد. برای سنجش میزان قدرت اسیدیفایر می توان از روش های استشمام و یا اندازه گیری pKa یا pH آن استفاده کرد. هرچقدر pH یک اسیدیفایر پایین تر باشد اسیدیفایر مناسب تر است. همچنین ارزیابی اسیدیفایرها در محیط کشت میکروبی روشی تخصصی تر و دقیق تر است که در وبینار اثر اسیدی فایر ها بر عملکرد و سلامت دستگاه گوارش طیور به آن اشاره شده است.

ویژگی های اسیدیفایر پودری مناسب

اسیدیفایر پودری به سبب سهولت در استفاده مداوم و نقش در نگهدارندگی خوراک مناسب تر است. باید دقت داشت که یک اسیدیفایر پودری مناسب باید دارای کریر یا حامل مناسب باشد. منظور از حامل مناسب، حاملی است که با عملکرد اسیدیفایر تداخل نداشته باشد و موجب یک دستی و مصرف کارامدتر محصول شود. اسیدیفایر پودری مناسب از نظر ظاهری ممکن است کمی کلوخه ی نرم داشته باشد. این مسئله نشان دهنده ی خلوص بالای نمک های اسید آلی موجود در اسیدیفایر است. اما باید توجه داشت که دارا بودن حامل مناسب که خاصیت هم چسبی نمک های اسید آلی را کاهش می دهد در سهولت استفاده از یک محصول اسیدیفایر موثر است. یکی دیگر از ویژگی های اسیدیفایر پودری مناسب خلوص بالای آن است. چرا که حجم کمتری از جیره را اشغال کرده و عملکرد بالاتری دارد.

ویژگی ها و راهنمای مصرف اسیدیفایر پودری

پی اچ pH یا pKa اسیدیفایر

هرچقدر pH یک اسیدیفایر پایین تر باشد اسیدیفایر مناسب تر است. این رقم بسته به نوع، میزان و شکل مایع یا نمکی اسیدهای آلی، خلوص اسیدهای آلی در محصول و نوع کریر یا حامل موجود در خوراک متفاوت است. اسیدیته قوی موجب می شود محصول اسیدیفایر در مقابل میکروارگانیسم ها قوی تر عمل کنند و سایر ترکیبات خوراک نیز توان خنثی سازی خاصیت اسید را کمتر داشته باشند. توجه به ظرفیت بافری خوراک در هنگام استفاده از اسیدیفایر یکی از نکاتی است که در هنگام تعیین میزان آن ها در خوراک باید به آن ها توجه داشت و باید با توجه به قدرت اسیدیفایر و ظرفیت بافری خوراک، حد مصرف بهینه را تنظیم نمود.

نوع و شکل اسیدهای آلی موجود در اسیدیفایر

برای استفاده موثر از اسیدهای آلی باید به مکانیسم عملکرد هریک از آن ها و تاثیر بر انواع قارچ ها و میکروب های مضر توجه کرد؛ چرا که این اثرات در هر یک اسیدهای آلی متفاوت است. علاوه بر این اثرات متابولیسمی و ویژگی های جذبی هر یک از اسیدهای آلی در شکل های مختلف شیمیایی متفاوت است. علت این تفاوت ها تفاوت در pH و جایگاه در چرخه متابولیکی است. بنابراین استفاده از یک اسید آلی به تنهایی قادر به اثرگذاری کامل کافی نیست و برای رسیدن به عملکرد بهینه و وسیع الطیف ضد میکروبی و تقویتی، باید از اسیدیفایرهای چند جزئی استفاده کرد. اسیدهای فرمیک، فوماریک پروپیونیک، سیتریک و لاکتیک و نمک های آن ها جزو محبوب ترین ترکیبات جهت جلوگیری از رشد الودگی ها در خوراک هستند. اگرچه سایر اسیدهای آلی موجود در اسیدیفایر به خاطر نقش در بهبود عملکرد به آن افزودنی می شود.

حفظ امنیت بهداشتی در کارخانه خوراک دام

کارخانجات خوراک نقش مهمی را در حفظ امنیت زیستی زنجیره تولید خوراک ایفا می کنند. فرابری دمایی نقش مهمی را در کاهش آلودگی های قارچی، باکتریایی، ویروسی و تک یاخته ها ایفا می کند، اما این فرایند برای مقابله با آلودگی ها کافی نیست. در جدول زیر نتایج یک پژوهش در رابطه با سنجش میزان حذف اسپور کپک های آسپرژیلوس فلاووس و پنیسیلیوم در فراوری حرارتی در دمای 55 درجه به مدت 30 دقیقه انجام شد، مشخص کردید بخش قابل توجهی از اسپورها پس از فراوری حرارتی در خوراک باقی می مانند که در مراحل بعد از پلت کردن آلودگی کپکی و تولید مایکوتوکسین ها را موجب خواهند شد.

جدول2: اثر فراوری حرارتی بر کاهش تعداد اسپورهای کپک آسپرژیلوس فلاووس و پنسیلیوم
نوع اسپور قارچی	شمارش اسپورها	درصد نابودی اسپور بعد از 30 دقیقه ماندن در دمای 55 درجه سانتیگراد
آسپرژیلوس فلاووس	100	34
	10000	32
	1000000	30
پنسیلیوم	100	41
	10000	37
	1000000	32

 بنابراین مقابله با آلودگی های مقاوم به حرارت و جلوگیری از ورود آلودگی های جدید که پس از فراوری بهداشت خوراک را در معرض خطر قرار می دهند اهمیت دارد. خوراک پلت تولید شده به محض خروج از دستگاه پرس پلت در معرض رشد مجدد کپک ها باشد. همچنین خوراک بسته بندی شده در هنگام نگهداری و در مراحل ارائه به حیوان هدف در معرض افزایش آلودگی است.

مقاله پیشنهادی: کاهش آلودگی خوراک

علاوه بر کاهش بار میکروبی خوراک و مواد اولیه آن، اسیدهای ارگانیک متفاوت همچنین می توانند مدت زمان ماندگاری و بهداشت خوراک را پس از تولید افزایش دهند. همانطور که گفته شد اسیدیفایر چندجزئی مناسب تر است. چرا که مکانیسم های اثر گذاری بر میکروارگانیسم های مختلف متفاوت است و ممکن است برای مقابله با یک میکروارگانیسم چند مکانیسم متفاوت مورد نیاز باشد. بنابراین اسیدیفایر پودری چندجزئی یک ترکیب مناسب برای افزایش ماندگاری خوراک جهت مقابله با عوامل بیماری زای متنوع خواهد بود.

همراه شدن عمل آوری حرارتی-رطوبتی و اضافه شدن اسیدیفایرها می تواند موجب عملکرد هم افزایی یا سینرژیک در کاهش میکروارگانیسم ها و نفوذ عملکرد ضد میکروبی به عمق بافت ذرات خوراک شود.

اسیدیفایر ها افزودنی موثر خوراک

علاوه بر اینکه اسیدیفایر مناسب می تواند موجب افزایش کیفیت و ماندگاری خوراک شود، اثرات مفید تغذیه ای اسیدهای آلی بر عملکرد و کاهش بیماری های گوارشی انواع دام، طیور و آبزیان اثبات شده است. بنابراین توجه به خرید اسیدیفایر مناسب و استفاده از آن در تولید خوراک، جزئی از مجموعه اقدامات موثر جهت افزایش کیفیت و بازارپسندی محصولات کارخانجات خوراک است.

ویژگی های یک اسیدیفایر خوب

منابع

• K.E. Akande, M.M. Abubakar, T.A. Adegbola, S.E. Bogoro. (2006). “Nutritional and Health Implications of Mycotoxins in Animal Feeds: A Review.” Pakistan Journal of Nutrition, 5(5), 398–403. https://doi.org/10.3923/pjn.2006.398.403.
• C. Okoli, C. U. Nweke, C. G. Okoli, and M. N. Opara. (2006). “Assessment of the mycoflora of commercial poultry feeds sold in the humid tropical environment of Imo State, Nigeria.” International Journal of Environmental Science and Technology, 3(1), 9–14.