مایکوتوکسین ها یا سموم قارچی در آبزیان یکی از عوامل تهدید کننده عملکرد بهینه و سلامت تولید و محصول هستند. این سموم معمولا همراه با غذای مصرفی وارد بدن آن ها شده و اثرات سوء را بر آن ها به جا می گذارند. در این مقاله قصد داریم به بررسی اثرات مایکوتوکسین ها در آبزیان و راهکارهای مقابله با آن ها بپردازیم.
اثرات مایکوتوکسین ها یا سموم قارچی در آبزیان
یکی از چالش های صنعت تکثیر و پرورش آبزیان، تولید غذای با کیفیت مناسب می باشد. از این رو شناخت منابع آلوده کننده خوراک آبزیان از اهمیت بالایی برخوردار است. در خوراک آبزیان از محصولات کشاورزی استفاده می شود که در این محصولات قارچ ها وجود دارند و بعضی از آن ها متابولیت های سمی به نام مایکوتوکسین را تولید می کنند که در این مقاله با انواع مایکوتوکسین ها آشنا خواهیم شد.
مایکوتوکسین چیست؟
مایکوتوکسین ها، تولیدات ثانویه گروه هایی از قارچ های کپکی هستند. آن ها مواد مضری هستند که برای سلامت انسان و حیوانات اثرات زیان باری دارند. تا امروز بیش از 500 نوع مایکوتوکسین در طبیعت شناخته شده است. مهم ترین گروه های مایکوتوکسین ها شامل آفلاتوکسین، اکراتوکسین، فومونیسین و زیرالنون می باشند که خطرناک ترین آن آفلاتوکسین B1 می باشد که توسط قارچ های پارازیتیکوس و آسپرژیلوس تولید می شود.
مقاله پیشنهادی: مایکوتوکسین چیست
مصرف خوراک حاوی آفلاتوکسین در آبزیان منجر به موارد زیر می شود:
1-سرکوب شدید سیستم ایمنی
2-تاخیر در رشد
3-آسیب های بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی کبد
انواع مایکوتوکسین ها در خوراک آبزیان
آفلاتوکسین
آفلاتوکسین ها اولین پروه از مایکوتوکسین ها بودند که کشف شدند. تولید این سموم ابتدا در قارچ آسپرژیلوس فلاووس دیده شد به همین دلیل به آن آفلاتوکسین می گویند. سایر قارچ های رشته ای مانند پنی سیلسوم، استرپتومایسیس و رایزوپوس هم توانایی تولید آفلاتوکسین را دارند.
مطالعه بیشتر: آفلاتوکسین چیست
میزان مجاز آفلاتوکسین در خوراک
میزان حد مجاز این سموم قارچی در کشورهای مختلف متفاوت است، اما میزان تعیین شده توسط کمیسیون اروپا که بیشترین استناد را دارد که با توجه به آن تمام غلات تولیدی و محصولات مشتق شده از آن باید دارای کمتر از 2 میکروگرم بر کیلوگرم آفلاتوکسین باشند و در ذرت و برنج نباید بیشتر از 5 میکروگرم بر کیلوگرم باشد. حداکثر میزان آفلاتوکسین در غذای دام و طیور حداکثر 0/02 میلی گرم بر کیلوگرم و در جیره غذایی ماهی 0/01 میلی گرم بر کیلوگرم می باشد.
انواع آفلاتوکسین
1-آفلاتوکسین:
آفلاتوکسین B1 ماده طبیعی و عامل سرطان برای انسان است که قرار گرفتن در معرض آن منجر به کاهش رشد، کم خونی، اختلال در لخته شدن خون، کاهش پاسخگویی ایمنی بدن می شود.
شکل 1-ساختار شیمیایی آفلاتوکسین B1
تاثیرات آفلاتوکسین B1 در آبزیان
تغذیه ماهی تیلاپیا (Oreochromis niloticus × O.aureus) با دوز 0/1 تا 19/641 میلی گرم بر کیلوگرم به مدت 20 هفته موجب کاهش وزن و رشد، اختلالات کبدی، لکه هاس سفید نکروز، کاهش میزان چربی، نفوذ ماکروفاژها و تخریب واکوئول کبدی، کاهش غلظت پروتئین کل و آلبومین گردید.
در خوراک ماهی تیلاپیای نیل (Oreochromis niluticus) به مدت 8 هفته با دوز 0/25 میلی گرم بر کیلوگرم موجب کاهش وزن، کاهش هماتوکریت، تغییرات بافت شناسی در کبد و نکروز و افزایش مرگ و میر شد.
در خوراک ماهی خاویاری (Huso huso) 18 ماهه با غلظت 01/0 به مدت 15 روز باعث کاهش خوراک و کاهش وزن، تغییر در رفتار شنا، ضایعات پوستی در سر و شکم، لکه های زرد در ناحیه شکم و تجمع مایع در بطن و التهاب شد.
در ماهی قزل آلای رنگین کمان نیز خوراندن به ترتیب آفلاتوکسین B1 و آفلاتوکسین G1 با دوزهای 0/0397 و 0/0018 میلی گرم بر کیلوگرم باعث به وجود آمدن ضایعاتی مانند تومور، نکروز و خونریزی و قلب و کلیه بزرگ و شکم متورم شده است.
2-فومنزین: فومنزین B1
فومنزین B1 سمی ترین فومنزین می باشد که توسط فوزاریوم ورتیسیلیوئیدس و فوزاریوم نیگامای تولید می شود. این سم با به وجود آوردن اختلال در ساخت اسفنگولیپیدها تاثیر می گذارد. فومنزین در خوراک ماهی نباید بیش تر از 10 میلی گرم در کیلوگرم باشد.
شکل 2-ساختار شیمیایی فومنزین
اثرات فومنزین در آبزیان
در تیلاپیای نیل (Oreochromis niluticus) به مدت 8 هفته به میزان 10 تا 150 میلی گرم بر کیلوگرم فومنزین B1 کاهش وزن و هماتوکریت پایین را به همراه داشت.
در تغذیه کپور (Cyprinus carpio) یکساله با همین سم به مدت 42 روز با دوز 10 تا 100 میلی گرم بر کیلوگرم موجب کاهش وزن بدن، آسیب در رگ های خونی و ضایعات در کبد، لوزالمعده، کلیه و قلب شد.
3-اوکراتوکسین
اوکراتوکسین ها توسط آسپرژیلوس اکراسیوس و پنی سیلیوم وروکوسوم تولید می شود. این سم بر کلیه اثر می گذارد. میزان آن در خوراک حیوانات نباید از 25/0 میلی گرم در کیلوگرم بیشتر شود.
شکل 3-ساختار شیمیایی اوکراتوکسین A
اثرات اوکراتوکسین A در آبزیان
در تغذیه سالمون (Salmo salar) به مدت 0/2 تا 2/4 میلی گرم بر کیلوگرم اوکراتوکسین A به مدت 8 هفته باعث افزایش قلیایی فسفاتاز، کلسترول، پروتئین کل، آلبومین و آسپارتات ترانس آمیناز شده است.
4-زیرالنون
این سم بیشتر توسط فوزاریوم گرامیناروم تولید می شود. این سم غیر استروئیدی تمایل زیادی برای پیوند با گیرنده های استروژنی دارد که می تواند بر توان تولیدمثل حیوانات اثر بگذارد. ساختار شیمیایی این مایکوتوکسین شباهت زیادی به 17-بتا استرادیول دارد.
شکل 4-ساختار شیمیایی زیرالنون
اثرات زیرالنون در آبزیان
تغذیه قزل آلای رنگین کمان (Salmo gairdneri) با زیرالنون به مدت 96 هفته با غلظت 2 میلی گرم بر کیلوگرم باعث التهاب، تغییرات در مورفولوژی کلیه و لکه های قرمز، پارگی سلول های خونی، التهاب کلیه، افزایش نسبت آلبومین به گلوبولین و کاهش در غلظت لنفوسیت شد.
5-دئوکسی نیوالنول
این سم جزء سایکوتوکسین ها می باشد و یکی از آلاینده های اصلی غلات در دنیا می باشد.
شکل 5-ساختار شیمیایی ئوکسی نیوالنون
اثرات دئوکسی نیوالنول در آبزیان
در تغذیه قزل آلای رنگین کمان(Oncorhyncus mykiss) به مدت 23 روز با دئوکسی نیوالنول به میزان 1/974 میلی گرم بر کیلوگرم موجب خونریزی دستگاه گوارش و کبد، کم خونی، کاهش احتمالی شدت متابولیسم، کاهش قند و کاهش کلسترول شده است.
در تغذیه قزل آلای رنگین (onchorhynchus mykiss) با دئوکسی نیوالنول به مدت 8 هفته به میزان 0/2 تا 3/6 میلی گرم بر کیلوگرم باعث کاهش در افزایش وزن و سرعت رشد، کاهش در مصرف خوراک و راندمان خوراک، کاهش راندمان احتمالی انرژی، خونریزی زیرجلدی، ضایعات در کبد و نفوذ چربی و تغییر سلول های کبدی شده است.
6-تریکوتوکسین
این سم توسط قارچ های جنس فوزاریوم، فوموپسیس و تریکودرما تولید می شود. جزء سایکوتوکسین ها می باشد و بر ساخت اولیه پروتئین اثر می گذارد.
شکل 6-ساختار شیمیایی تریکوتوکسین
اثرات تریکوتوکسین در آبزیان
در تغذیه قزل آلای رنگین کمان (Salmo gairdneri) با تریکوتوکسین به میزان 0/5 میلی گرم بر کیلوگرم به مدت 14 روز موجب افزایش شیوع کارسینومای کبدی شد که شایع ترین نوع سرطان اولیه در کبد است. تغذیه تیلاپیای نیل با همین سم قارچی به میزان 0/0016 میلی گرم بر کیلوگرم به مدت 4 هفته باعث تغییرات رفتاری، شنا نامتوازن و تخریب شدن اجزا طحال شد.
مقابله با مایکوتوکسین ها یا سموم قارچی در آبزیان
پیشگیری از مایکوتوکسین ها در آبزیان
مهمترین راهکار پیشگیری از وقوع خطر مایکوتوکسین ها در خوراک، جلوگیری از شرایط افزایش دهنده رشد قارچ های کپکی در منابع خوراکی است. نگهداری خوراک در رطوبت و دمای مناسب از جمله این عوامل می باشد. همچنین افزودن ترکیباتی مانند اسیدیفایر ها و ضدعفونی کننده های پودری به خوراک، نقش مهمی در کاهش رشد میکروارگانیسم ها به خصوص قارچ ها خواهد داشت.
حذف مایکوتوکسین ها از خوراک با توکسین بایندر
توکسین بایندرها یا جاذب ها ترکیباتی هستند که با جذب سموم مانع از فعالیت و اثر گذاری آن سموم بر بدن جاندار می شوند که در ادامه به معرفی چمد توکسین بایندر می پردازیم.
برای از بین بردن مایکوتوکسین ها، استفاده از جاذب های سموم قارچی یا توکسین بایندرها یکی از شیوه های کارامد می باشد. این جاذب ها شامل: زئولیت، بنتونیت، زغال فعال شده و عصاره دیواره سلولی مخمر می باشد. کارایی باند شدن جاذب های مختلف با مایکوتوکسین های مختلف متفاوت است.
بنتونیت ها
بنتونیت ها جاذب های با یک لایه کریستالی ریز هستند که کاربرد آن ها به کاتیون های قابل تعویض سدیم و کلسیم و منیزیم موجود در لایه های آن ها بستگی دارد. خواص سم زدایی این جاذب توسط کاهش زمان عبور هضم از طریق مجرای معدی-روده ای و افزایش مدفوع حاوی سم می باشد.
HSCAS
بنتونیت سدیمی یا HSCAS بهترین جاذب برای آفلاتوکسین ها می باشند ولی در برابر اکراتوکسین و زیرالنون اثر کمتری دارند.
کربن های فعال
کربن فعال به گروهی از مواد کربنی گفته می شود که از پیرولیز مواد کربنی مثل چوب به وجود می آید. اندازه مولکولی و خواص فیزیکوشیمیایی مایکوتوکسین ها روی قدرت جذب کربن فعال تاثیر می گذارد.
دیواره مخمر
دو ماده ᵦ_گلوکان و مانان در مخمر وجود دارند که باعث جذب سموم می شوند. مانان ساختاری مشابه جایگاه اتصال پاتوژن ها در روده دارد و با اتصال به ترکیبات از اتصال آن ها به دیواره روده جاندار جلوگیری می کند و ترکیب مانان و پاتوژن به راحتی از بدن جاندار حذف می گردد.
شرکت افزودنی های خوراک سپهرماکیان فرتاک، تولید کننده توکسین بایندرهای چندجزئی A-Guard و A-Guard Plus با استفاده از بهترین منابع جاذب سموم قارچی می باشد. جهت کسب اطلاعات بیشتر در رابطه با این محصولات می توانید با کارشناسان فروش ما در ارتباط باشید.
