اسهال در مرغ های گوشتی و تخم گذار نشانه های متفاوتی دارد که هر یک از این نشانه ها به عوامل مختلف بر می گردند. هرگونه تغییر در قوام مدفوع می تواند نشانه ای جدی از یک بیماری مخرب باشد. کم آب شدن بدن، دفع مواد مغذی و عدم جذب آن ها، کاهش رشد و تولید، تلفات و یا ایجاد عفونت های شدیدتر شود. در این مقاله قصد داریم به علت ها، عوارض و راهکارهای پیشگیری و کاهش اثرات اسهال در طیور بپردازیم.
بیماری های رایج در طیور و بررسی 5 مورد از مهمترین آنها
علت اسهال مرغ چیست؟
دلایل اسهال مرغ ها متفاوت هستند. گاهی به صورت موقعت و گاهی اوقات به صورت مستمر گله درگیر اسهال می شود. در صورت درگیری مستمر گله به اسهال، حتمأ با بررسی دقیق تر به درمان و رفع مشکل اقدام شود. زیرا در شرایط حاد، تلفات جبران ناپذیری به همراه خواهد داشت. از جمله مهمترین علل رایج اسهال می توان به مدیریت ضعیف گله، ویروس ها، باکتری ها، انگل ها آسیب های کلیوی، پروتئین بالا جیره و مصرف خوراک ضعیف را نام برد. در ادامه اثر گذاری هریک از این پارامترها بر اسهال خواهیم پرداخت.
شناسایی بیماری های مرغ از روی مدفوع آن:
یکی از شایع ترین مسائل بهداشتی که پرندگان را تحت شعاع قرار می دهد. اسهال است. فاکتور های متعددی همچون عفونت های باکتریایی، ویروسی و تغذیه ای موجب دفع فضولات آبکی می شوند. این نوع اختلال عملکردی؛ در شرایط حاد، موجب افزایش تلفات سالن پرورشی می شود. برای شناسایی دقیق تر اسهال، اولین نکته توانایی شناسایی مدفوع طبیعی از فرم اسهال می باشد. مدفوع طبیعی طیور بسته به نژاد مرغ، سن مرغ، جیره غذایی و سلامت پرنده متفاوت است
شکل طبیعی مدفوع طیور چه ویژگی هایی دارد؟
مدفوع طبیعی طیور متشکل از سه بخش ادرار، مدفوع و اوره است و به صورت طبیعی سفت و قهوه ای با کلاهک اوره ای سفید رنگ می باشد. به دلیل عدم توانایی دفع ادرار، اوره همراه با مدفوع در پرندهگان دفع می شود.
علاوه بر تولید مدفوع طبیعی، جوجه ها چندین مدفوع سکومی در طول روز تولید می کنند. مدفوع سکومی، قرمز مایل به قهوه ای و چسبناک است. در زمان بروز اسهال، دفع مدفوع سکومی افزایش می یابد. پرندگان مبتلا به اسهال مدفوع آبکی ، شل و با حجم زیادی تولید می کنند.
مدفوع سبز رنگ مرغ نشانه چیست؟
در بسیاری مواقع، مشاهده مدفوع سبز رنگ، نشانه بیماری نیست. درصورتی که جیره مصرفی پرنده، سرشار از سبزیجات و علوفه های سبز رنگ باشد فضولات دفعی طیور سبز رنگ می شود. و گاهی اوقات به دلیل گرسنگی و یا ابتلا به بیماری برونشیت پرنده مدفوع سبز و سفید دفع می کند.
اما درصورت مشاهده مدفوع سبز رنگ همراه با بی اشتهایی، احتمالأ پرنده شما درگیر استرس، بیماری های کبدی و کیسه صفرا است. همچنین در بیماری هایی همه گیر و خطرناکی مانند نیوکاسل، مارک و آنفولانزای طیور مدفوع تولید به رنگ سبز زمرودی می شود.
مدفوع زرد رنگ مرغ نشانه چیست؟
جیره مصرفی طیور ارتباط مستقیمی با مدفوع تولیدی پرنده دارد. به طوری که اگر جیره مصرفی پرنده سرشار از رنگدانه های طبیعی (ذرت) و مصنوعی باشد احتمال مشاهده مدفوع زرد رنگ در گله افزایش می یابد. اما گاهی اوقات، بیماری های کبدی و باکتریای (کلامیدیا) نیز از دلایل تولید مدفوع زرد رنگ در طیور هستند. با بررسی دقیق تر علائم رفتاری و کالبدشکافی پرنده، می توان از خسارت های بعدی جلوگیری کرد.
مدفوع سفید و یا سفید شیری رنگ مرغ نشانه چیست؟
اورات رسوبات سفید گچی هستند که همراه با مدفوع دفع می شوند. در صورتی که مرغ درگیر بیماری های کلیوی و یا عفونی باشد دفع اورات همراه با آب افزایش یافته و بدن پرنده دچار کم آبی می شود.
همچنین ممکن است در اثر درگیری پرنده با باکتری های گرم منفی ( مانند سالمونلا) دفع فضولات سفید رنگ آبکی افزایش یابد و پرنده در اطراف منابع حرارتی خوابیده و بی اشتها و بی حال می شود.
مدفوع سیاه رنگ مرغ نشانه چیست؟
گاهی اوقات به دلیل مصرف خوراک تیره رنگ مانند انگور سیاه و یا زغال اخته، فضولات طیور سیاه رنگ می شود. اما در صورت مشاهده مدفوع سیاه رنگ و اطمینان از عدم مصرف خوراک تیره رنگ، احتمال خونریزی داخلی، مسمومیت با سرب، بیماری های کلیوی و… وجود دارد. در این شرایط حتمأ با دامپزشک مجموعه در ارتباط باشید. زیرا در صورت عدم رسیدگی پرندگان مبتلا تلف خواهند شد.
مدفوع قرمز رنگ مرغ نشانه چیست؟
به دلیل درگیری پرنده به عفونت های ویروسی، باکتریای و انگل ها به بافت روده آسیب رسیده و در مدفوع خون مشاهده خواهد شد. در بیماری هایی مانندکوکسیدیوز؛ انگل ایمریا با تکثیر خود موجب آسیب رساندن به بافت روده شده در نتیجه عواقبی مانند اختلال در هضم و جذب مواد غذایی، از دست دادن آب بدن، خونریزی و افزایش حساسیت به بیماری های دیگر را در پی خواهد داشت.
علائم مختلف اسهال در طیور
با شناخت دقیق از علائم اسهال می توان قبل از حاد شدن شرایط، گله را نجات داد. علائم اسهال به دو گروه رفتاری و فیزیکی تقسیم می شوند. پرورش دهندگان در بررسی روزانه این شاخص ها در واحدهای پرورشی، می توانند عملکرد گله را بهبود بخشیده و از زیان های مالی زیادی جلوگیری کنند.
علائم رفتاری اسهال در طیور گوشتی
از جمله ابتدایی ترین علائم رفتاری طیور می توان به کاهش فعالیت و مصرف خوراک، عدم توان ایستادن، بال و دم افتاده، جمع شدن یا پف کردن و کاهش تولید تخم مرغ اشاره داشت. زیرا با افزایش دفع آب بدن و کاهش توانایی هضم و جذب خوراک، پرنده قادر به پاسخ گویی نیازهای متابولیسمی خود نبوده و انرژی کافی برای فعالیت های طبیعی خود را ندارد.
علائم ظاهری اسهال در طیور گوشتی:
در صورت مشاهده لکه های مدفوع در پر و بال های اطراف مخرج، پرهای مرطوب و کثیف مخرج، مخرج متورم و قرمز، مدفوع شل، آبکی و یا موکوسی، مدفوع بدبو، کم آبی بدن، کدر بودن چشم ها، بی حالی و کاهش وزن، گله شما به اسهال مبتلا شده است. این علائم از بارز ترین علائم فیزیکی اسهال در طیور هستند.
بسته به عوامل مختلف نوع اسهال طیور متفاوت است. به طور مثال اسهال آبکی به دلیل مشکلات کلیوی، اسهال خونی ناشی از بیماری هایی مانند کوکسیدیوز، اسهال سبز رنگ ناشی از مصرف علوفه های سبز رنگ و یا سبز زمرودی روشن احتمالأ به دلیل بیماری مارک، آنفولانزای طیوری و نیوکاسل بروز می دهد.
اثر مدریت سالن بر اسهال مرغ:
اسهال در گله های پرورش طیور می تواند در نتیجه نوعی خطا و یا غفلت مدیریتی گله باشد. ازدحام جمعیت پرنده، تهویه ناکافی، مساحت، دسترسی به فضای باز، دما و رطوبت مناسب و عوامل استرس زا منجربه بروز اسهال در طیور می شوند.
در صورت عدم رعایت تراکم پرنده در واحد سطح استرس ها و عوامل بیماری زیادی به پرنده منتقل شده و گله درگیر اسهال خواهد شد. همچنین تهویه مناسب مزرعه علاوه بر خروج گازهای مضر، گرد و غبار و تأمین اکسیژن کافی موجب کاهش استرس و دمای مازاد بدن پرنده شده و از اسهال جلوگیری می کند. دما و رطوبت بالای سالن پرورشی باعث افزایش دمای بدن پرنده و استرس حرارتی می شود و پرنده دچار اسهال می گردد. در زمان بروز اسهال با مدیریت مناسب سالن می توان به سرعت دلیل و یا دلایل موثر آن را پیدا کرد و مجددأ سلامت روده پرنده را بازگرداند.
نقش تغذیه بر کنترل اسهال مرغ
عوامل تغذیه ای مختلفی به طور مستقیم و یا غیر مستقیم در بروز اسهال نقش دارند. به طور مثال در نتیجه کمبود کلسیم یا کاهش یا افزایش وزن بدن، مخرج پرنده افتاده شده و دچار اسهال می شود و یا در نتیجه مصرف گیاهان سمی و آلوده به مایکوتوکسین طیور مبتلا به اسهال می شوند. با کمک ترکیباتی مانند توکسین بایندر، اسیدیفایر، پروبیوتیک، پری بیوتیک، سین بیوتیک و سایر ترکیبات بهبود دهنده دستگاه گوارش می توان فلور میکروبی روده را به تعادل رساند و عملکرد دستگاه گوارش را بهبود بخشید. زمان تغییر جیره حتما چند روز دوره آماده سازی را سپری نمایید. در صورت تغییر ناگهانی جیره، پرنده دچار اسهال می شود.
باید به این نکته دقت داشته باشید که جیره مصرفی طیور مبتلا به اسهال حتمأ از لحاظ نمک، پتاسیم، منیزیم، سدیم، سولفات و یا کلراید خوراک و آب بالانس شود. زیرا افزایش میزان این ترکیبات عامل افزایش مصرف آب و اسهال شدید تر طیور است.
ویروس ها و باکتری های موثر در اسهال مرغ:
تعداد محدودی از باکترها و ویروس ها هستند که در اسهال طیور نقش دارند. کلی باسیلوس، لنفوئید، لوکوسیس، سالمونلا، اشرشیا کلای،کلستردیوم پرفرینجس، کامپلوباکتریا و بیماری مارک معمول ترین علل اسهال در طیور هستند. در درجه دوم اسپروکتوز روده پرندگان، سل، کریزای عفونی، برونشیت عفونی (IBV)، نیوکاسل (ND)، وبای مرغی و آنفولانزای پرندگان (AIV) عوامل بروز اسهال هستند. این باکتری ها و ویروس ها با آلوده کردن دستگاه گوارش منجربه التهاب و تحریک روده و در نتیجه اسهال طیور می شوند.
نقش انگل ها در اسهال طیور
انگل هایی مانند کوکسیدیوز، کرم های نخی و سر سیاه از جمله مهمترین عوامل تک یاخته هستند که با تأثیر گذاری بر دستگاه گوارش منجربه اسهال در طیور می شوند. در صورت عدم درمان موجب بروز علائم و افت عملکرد گله خواهند شد.
علائمی مانند سر پایین، پرهای ژولیده، اسهال خونی و مرگ جوجه های جوان از جمله علائم بارز بیماری کوکسیدیوز در پرنده هستند که در نتیجه عدم رعایت نکات بهداشتی و ورود تک یاخته ها ایجاد می شوند.
درمان اسهال مرغ
- برای درمان موفقیت آمیز اسهال، اولین نکته جداسازی پرنده مشکوک از سایر گله و تفکیک پرنده ها بر اساس سن با هدف جلوگیری از گسترش بیماری است.
- بررسی و بالانس جیره مصرفی (بررسی و بالانس دقیق جیره مصرفی پرنده و استفاده از ترکیباتی مانند اسیدیفایر و پروبیوتیک ها (با هدف افزایش قابلیت هضم خوراک، ارتقاء سیستم ایمنی و بهبود فلور میکروبی روده)، کاهش محتوای سدیم جیره، افزایش فسفر جیره، کاهش پروتئین و چربی جیره، بالانس مکمل کلسیمی جیره ( افزایش یا کاهش مکمل کلسیم) مهمترین راهکارهای تغذیه ای درمان اسهال است و از تغییر ناگهانی جیره به دلیل ایجاد مشکلات گوارشی شدیدأ بپرهیزید. علاوه بر بالانس ترکیبات جیره، خوراک از لحاظ آلودگی به مایکوتوکسین و اجسام تیز مدام بررسی شود و در صورت مشاهده سریعأ خوراک پاکسازی شود. علاوه بر خوراک، تامین آب با کیفیت و تمیز در جلوگیری از پیشرفت اسهال بسیار موثر است.
- رعایت اقدامات زیستی مانند ضدعفونی کردن مزارع پرورشی، فراهم کردن بستر خشک و کنترل تردد افراد و تجهیزات وارده به فارم پرورشی
- واکسناسیون و پیشگیری از ابتلا بیماری هایی مانند استرس حرارتی، کوکسیدیوز، وبا، مارک، کوریزا، نیوکاسل، گامبرو و سالمونلا
- پاکسازی سالن از پرندگان تلف شده
- استفاده از مخلوط کوکسیدیواستات ها و الکترولیت در آب آشامیدنی یا خوراک
نکته: استفاده مداوم از ترکیبات الکترولیتی محلول در آب موجب بروز اسهال می شود. مصرف مدام آنتی بیوتیک موجب ایجاد گونه های باکتری مقاوم به انتی بیوتیک می شود. بنابراین استفاده از اسیدیفایرها و سین بیوتیک ها راهکار پایدارتری برای مقابله با اسهال است.
