کاهش آلودگی خوراک دام و طیور یکی از اقداماتی است که میتواند در روند عملکرد دام و طیور تاثیرات بسزایی گذارد.
کاهش آلودگی خوراک دام و طیور
آلودگی خوراک دام و طیور یکی از نگرانی های همیشگی تولیدکنندگان و مصرف کنندگان مواد غذایی با منشا دامی است. هر از چندگاهی اخباری مبنی بر آلودگی نهاده های دامی در صدر خبرها قرار می گیرد و موجب ایجاد موجی از نگرانی در جامعه می شود. در این مقاله قصد داریم به راهکارهای کاهش آلودگی خوراک دام و طیور بپردازیم.
کاهش آلودگی خوراک دام و طیور
خوراک دام و طیور این روزها تبدیل به مسئله ای استراتژیک و حساس در سطح جهانی شده است. به طوری که نظارت ها بر تامین، توزیع، کیفیت و سلامت آن توسط نهادهای نظارتی رو به افزایش است. با این وجود مدیران واحدهای تولیدی همواره همگام سفارش یا دریافت محموله های نهاده دامی نگران کیفیت و آلودگی احتمالی آن هستند. در برخی از مواقع نیز ایجاد آلودگی در انبار نهاده یا پس از تولید خوراک به صورت مش یا پلت اتفاق می افتد. در ادامه به راهکارهای مقابله با انواع آلودگی خواهیم پرداخت.
آلودگی خوراک چیست؟
آلودگی خوراک به هر نوع عامل نامطلوب که موجب ایجاد اثرات منفی در حیوان مصرف کننده و محصولات آن می شود گفته می شود. همچنین گاهی وقت ها آلودگی ها موجب کاهش کیفیت مواد مغذی خوراک می شوند که این مسئله نیز ممکن است موجب اختلال در مصرف و دقت جیره مصرفی می شود. بنابراین حذف آلودگی از خوراک یکی از رموز موفقیت پرورش دهندگان است.
انواع آلودگی خوراک دام و راه مقابله با آن
آلودگی های خوراک به طور کلی به سه دسته ی آلودگی های میکروبی، آلودگی های سموم ناشی از فعالیت قارچ ها و باکتری ها و آلودگی با مواد آلاینده نظیر فلزات سنگین و مواد شیمیایی می باشد. در ادامه به هر یک از آن ها به همراه راه مقابله خواهیم پرداخت.
آلودگی های میکروبی در خوراک دام و طیور
عوامل میکروبی خوراک به دو دسته فعال و فرصت طلب تقسیم می شوند.
آلودگی های فعال
آلودگی های فعال آلودگی هایی هستند که در مزرعه، هنگام برداشت و نگهداری خوراک فعالیت می کنند. از این قبیل عوامل آلاینده می توان به قارچ های کپکی و باکتری های پروتئولیتیک موجود در پودرهای پروتئین حیوانی نظیر پودر گوشت، پودر ماهی و… که موجب افزایش TVN (تی وی ان) می شوند، اشاره کرد.
مطلب پیشنهادی: شاخص tvn و راهکار کنترل آن
آلودگی های فرصت طلب
آلودگی های فرصت طلب عوامل میکروبی به شدت خطرناکی هستند که قادر هستند در خوراک ها و محیط پیرامون زنده بمانند و به محض ورود به بدن موجود زنده به شدت فعال شده و موجب کاهش شدید عملکرد یا تلف شدن دام و طیور شوند.باکتری های سالمونلا، کلی فرم ها، ویروس ها، انگل ها، تک یاخته ها (نظیر عوامل ایجاد کوکسیدیوز) و قارچ ها از این قبیل میکروارگانیسم ها هستند که مقابله با آن ها بسیار اهمیت دارد.
مقابله با آلودگی های میکروبی در خوراک دام و طیور
دقت در خرید
نخستین و مهمترین راهی که پیشنهاد می کنیم دقت در هنگام خرید نهاده ها و منابع خوراکی است. خرید از فروشندگان مطمئن و درخواست آنالیزهای آزمایشگاهی معتبر مربوطه باید همواره مد نظر باشد.
دقت در نگهداری
انبارداری مناسب نقش بسیاری در حفظ و کاهش آلودگی خوراک دارد. نگهداری نهاده ها در مکانی که رطوبت و دما مناسب باشد و دسترسی جوندگان و پرندگان به آن محدود شده باشد در حفظ کیفیت خوراک بسیار موثر است. همچنین بهتر است برای نگهداری مکمل ها و افزودنی های حساس مانند مکمل ویتامینه، پروبیوتیک یا سین بیوتیک و اسیدهای آمینه از سردخانه استفاده کرد.
ضدعفونی کننده خوراک
ضدعفونی کردن خوراک به عنوان راهکار نهایی برای کاهش آلودگی خوراک پیشنهاد می شود. هنگامی که دو عامل ذکر شده فوق بنا به ضرورت هایی مانند کمبود نهاده، عدم امکان برگشت بار یا قابل حل نبودن مشکلات انبارداری در کوتاه مدت قابل اجرا نباشند، استفاده از ضدعفونی کننده پودری به صورت مخلوط در خوراک از راهکاری مطمئن و قطعی برای کاهش آلودگی میکروبی خوراک است.
ضد عفونی کننده پودری A-Clean شرکت فرتاک ترکیبی از فرمالدئید پودری، اسیدهای آلی و ترکیبات ترپن گیاهی بوده که قادر است با انواع آلودگی های باکتریایی، ویروسی و کپکی مقابله نماید.
آلودگی مایکوتوکسین ها در خوراک دام
مایکوتوکسین ها یا سموم قارچی کپکی مهمترین و گسترده ترین نوع آلودگی خوراک دام و طیور هستند که به همین علت عمده ی نگرانی جامعه تولیدکنندگان و مصرف کنندگان محصولات دام و طیور را به خود اختصاص داده اند.
آشنایی با انواع مایکوتوکسین ها
مایکوتوکسین ها اثراتی همچون مشکلات گوارشی، ضعف دستگاه ایمنی، اختلالات تولید مثلی و باروری، عوارض کبدی، کلیوی و ریوی، سرطان ها و… را موجب می شوند. آفلاتوکسین ها، زیرالنون ها، فیومونسین ها، اکراتوکسین ها ، تریکوتسن ها و … عمده ترین و مهمترین گروه های مایکوتوکسینی موجود در خوراک دام و طیور هستند. از نظر ساختار شیمیایی مایکوتوکسین ها به سه گروه قطبی، نیمه قطبی و غیر قطبی تقسیم می شوند.
راهکارهای مقابله با مایکوتوکسین ها
در رابطه با مایکوتوکسین ها نیز ترجیح با دقت در خرید و انبارداری مواد است. اما در این مورد نیز همانند بخش قبل کنترل تمامی شرایط امکان پذیر نیست. به خصوص رشد قارچ های کپکی که در شرایط رطوبت و دمای نامناسب به شدت افزایش می یابد. همچنین در برخی از وارد با وجود اینکه نشانه ای از کپک با چشم غیر مسلح مشاهده نمی شود، مایکوتوکسین ها در خوراک وجود دارند. بنابراین انجام آزمایشات و احتیاط در مواقعی که حیوان مصرف کننده حساسیت بالایی دارد ضروری است.
استفاده از ضدعفونی کننده پودری در هنگام تولید خوراک مخلوط شده می تواند تا حد زیادی رشد قارچ های فاسد کننده در داخل خوراک را به تعویق اندازد.
از طرفی بسیاری از مایکوتوکسین ها در مقابل حرارت مقاوم هستند و استفاده از حلال ها نیز برای حذف آن ها بسیار پر هزینه است.
راهکار های مقابله با مایکوتوکسین ها
راه مطمئن برای حذف مایکوتوکسین ها از خوراک
توکسین بایندرها ترکیباتی با خواص شیمیایی خاص هستند که قادرند مایکوتوکسین ها را جذب کرده، مانع ورود و تاثیر آن ها در بدن دام و طیور پرورشی شده و خطرات ناشی از مایکوتوکسین ها را به حداقل برسانند. این اتفاق در زمانی رخ می دهد که توکسین بایندر دو شرط اصلی را داشته باشد.
ابتدا اینکه توکسین بایندر باید دارای اجزای متفاوت باشد. چرا که همانگونه که گفته شد مایکوتوکسین ها از نظر شیمیایی انواع متنوعی را دارند، بنابراین ترکیبات جاذب آن ها نیز متنوع هستند. ترکیبات رسی همچون بنتونیت، سپیولیت، مونتمورلیت و خاک دیاتومه می توانند جاذبی قدرتمند برای مایکوتوکسین های قطبی که مهمترین آن ها آفلاتوکسین است باشند و از این رو تاثیر بالایی در کاهش آلودگی خوراک بگذارند. همچنین سمومی مانند زیرالنون ها که تاثیر منفی خود را اغلب بر تولید مثل می گذارند به میزان زیادی غیرقطبی هستند و جاذب آن ها متفاوت است.
پلی ساکاریدهای بتاگلوکان و مانان الیگوساکارید با منشا دیواره مخمر می توانند جاذب مناسبی برای این نوع مایکوتوکسین ها باشند. همچنین کربن فعال می تواند جاذب مناسبی برای برخی از سموم قارچی باشد.
ویژگی دوم این است که توکسین بایندر دارای ترکیبات موثر با کیفیت و مناسب باشد. چرا که اثرگذاری قوی و در شرایط محیطی متفاوت شرط قدرتمند بودن یک توکسین بایندر مناسب است.
مطلب پیشنهادی: ویژگی های توکسین بایندر مناسب
دو محصول A-Guard و A-guard Plus تولید شده در شرکت سپهرماکیان فرتاک ترکیبات سودمندی از توکسین بایندرها و افزودنی های کاهش دهنده اثرات آن ها هستند که می توانند خاطر شما را از اثرات سموم قارچی آسوده کنند.
اثرات و مضرات فلزات سنگین در خوراک دام و طیور
فلزات سنگین یکی دیگر از تهدیدات خوراکی برای دام، طیور و آبزیان هستند. آرسنیک، سرب، نقره، جیوه و کادمیم از جمله مهمترین نوع این عناصر هستند. سرب از طریق جریان خون و ترکیب با هموگلوبولین به سرعت منتقل می شود. این عنصر سمی به میزان زیادی در مغز استخوان ذخیره می شود و موجب ایجاد کمخونی خواهد گردید. همچنین انتقال این عناصر از طریق فرآورده های پروتئینی به انسان نیز خطر سرطان ها را افزایش می دهد.
همچنین بالا بودن بیش از حد برخی از عناصر مورد نیاز بدن نظیر مس، روی و آهن نیز ممکن است موجب ایجاد مسمومیت شود.
درمان مسمومیت با عناصر سنگین
به طور معمول ترکیباتی مانند کلسیم ای دی تی ای می توانند در هنگام مسمومیت با عناصر سنگین موثر باشند.
پیشگیری از فلزات سنگین در دام و طیور
فلزات سنگین به طور معمول در بخش افزودنی های معدنی خوراک مانند مکمل های معدنی، دی کلسیم فسفات، کربنات کلسیم، نمک، توکسین بایندر، ترکیبات پلت بایندر رسی یا بنتونیت و … مستتر هستند و وارد بدن حیوان می شوند. بنابراین هنگام تهیه این محصولات باید از تاییدیه های آزمایشگاهی در رابطه با عناصر سنگین اطمینان یافت.
استفاده از مکمل های معدنی کیلاته به دلیل میزان جذب بالاتر، نیاز به ترکیبات معدنی دیگر را کمتر می کند.
همچنین در کارخانجات خوراک دام استفاده از پلت بایندرهای غیر رسی نظیر A-Bind به جای بنتونیت می تواند خطر انتقال به عناصر سنگین به بدن حیوان مصرف کننده را کاهش دهد. چرا که این پلت بایندر علاوه بر حذف خطر انتقال فلزات سنگین از طریق بنتونیت، با کاهش فرسایش دای و رولر دستگاه پرس پلت موجب جلوگیری از ورود فلزات به خوراک می شود.
