اصول پرورش مرغ تخمگذار

در پرورش مرغ تخمگذار، هدف اصلی تولید تخم‌مرغ با کیفیت بالا، کاهش مصرف خوراک و بهبود سودآوری است. با رعایت اصول مدیریتی، تغذیه‌ای، بهداشتی و محیطی در پرورش مرغ تخمگذار، می‌توان به حداکثر پتانسیل ژنتیکی عملکردی مرغ دست یافت و سودآوری واحد پرورشی را افزایش داد.

مقدمه‌ای بر پرورش مرغ تخمگذار:

در سال‌های گذشته، محققان و پژوهشگران صنعت طیور تلاش کرده‌اند مرغ تخمگذاری را تولید کنند که قدرت زیستی بالایی داشته باشد و در کنار آن، تخم‌مرغ‌هایی با کیفیت و کمیت بهتر تولید کند. کاهش مصرف خوراک و بهبود ضریب تبدیل خوراک از جمله مهم‌ترین عوامل سودآوری تولیدکنندگان است. البته ناگفته نماند که مدیریت اصولی و دقیق، کلید دستیابی به عملکرد و سودآوری قابل قبول است.

ضریب تبدیل خوراک طیور و عوامل تأثیرگذار بر آن

تیپ مرغ تخمگذار:

مرغ‌های تخمگذار معمولاً جثه کوچک‌تری نسبت به نژادهای گوشتی دارند. بلوغ جنسی در آن‌ها زودتر بروز می‌کند و استعداد بیشتری برای تولید تخم‌مرغ دارند، به طوری که برخی نژادها تا 300 عدد تخم در سال تولید می‌کنند. این مرغ‌ها دیر کرچ می‌شوند و دوره پرریزی (تولک رفتن) کوتاهی دارند همچنین به دلیل جثه کوچک، دان کمتری نسبت به نژاد گوشتی مصرف می کنند. نژادهای لگهورن، مینورکا، آنکونا و هودان از بهترین نژادهای مرغ تخمگذار هستند.

تجهیزات و تأسیسات مورد نیاز:

برای تأمین غذا و آب مرغ‌ها به دان‌خوری، آب‌خوری، مخازن ذخیره دان و آب نیاز است همچنین برای تأمین هوای مطلوب و خروج گرد و غبار و گازهای مضر از سالن، به سیستم تهویه و هواکش‌ها نیاز داریم. جهت حفظ دمای مناسب در سالن پرورشی، استفاده از سیستم گرمایشی  الزامی بوده و برای نگه داری مرغ ها به قفس‌های طبقاتی در ابعاد مختلف  نیاز است.

بهترین مکان برای پرورش مرغ تخمگذار:

هر مرغ تخمگذار معمولاً به مدت دو سال نگهداری می‌شود و پس از آن مرغ‌های جوان‌تر جایگزین می‌شوند. مزرعه پرورش مرغ تخمگذار باید در مکانی با آب و هوای مطلوب و کاملاً تمیز قرار گیرد. برای گرم کردن و خنک کردن سالن‌ها نیازی به پرداخت هزینه‌های زیاد نیست و با کمترین امکانات می‌توان سالن‌ها را گرم یا خنک کرد. همچنین، برای تمیز و لطیف کردن هوای محیط، می‌توانید درخت بکارید. کاشت درخت علاوه بر زیباسازی مزرعه، حس خوبی در حین کار ایجاد می‌کند. بهترین درخت‌ها برای این منظور درخت‌های پاییزی یا میوه‌دار هستند. فاصله مزرعه و مرغداری از مرکز شهر، نقاط خرید و فروش و امکانات ضروری نباید خیلی دور یا خیلی نزدیک باشد

علاوه بر این، از احداث مزرعه پرورش مرغ تخمگذار در نزدیکی مکان‌های شلوغ و آلوده، مانند کارخانجات صنعتی، خودداری کنید. مکان مزرعه باید از نظر دسترسی به امتیازات آب، برق و سایر نیازها مناسب باشد و نیازی به هزینه‌های بالا برای تأمین این امکانات نباشد. مزرعه باید در محلی باشد که رفت و آمد برای کارگران نیز آسان باشد. احداث سالن مرغ تخمگذار در مناطقی با گودی، پستی یا ارتفاعات به هیچ وجه توصیه نمی‌شود و کاری بسیار اشتباه است. همچنین، مناطقی با بادهای شدید نیز مناسب نیستند. مناطقی که تحت کنترل اداره حفظ محیط زیست قرار دارند و احداث مزرعه در آن‌ها ممنوع است را نیز مدنظر داشته باشید.

آماده‌سازی سالن برای ورود گله:

قبل از ورود جوجه‌ها و پولت‌ها به سالن، باید محیط مناسب و تجهیزات لازم برای پرورش مرغ تخمگذار آماده شوند و به نکات زیر دقت کنید:

•  برای قطع  چرخه زندگی عوامل بیماری زا، حتما بین دو دوره فاصله زمان مناسب سالن ها خالی باشد.
• ابتدا تمام بستر و تجهیزات سالن را به بیرون از محوطه مرغداری منتقل کنید.
• کف، دیواره‌ها، سقف، پنجره‌ها و هواکش‌ها را از گرد و غبار پاک کنید.
• تمام تجهیزات قابل انتقال سالن را به طور دقیق شسته و ضد عفونی نمایید و سپس به سالن بازگردانید.

• پس از شستشوی دقیق سالن، آن را محلول‌پاشی کرده و به مدت دو هفته خالی نگه دارید. تجهیزات حرارتی، تهویه، دان‌خوری و آب‌خوری سالن را بازبینی و کنترل کنید تا از نظر فنی نقص نداشته باشند و سپس ضدعفونی شوند.
• خطوط انتقال آب و نیپل ها را کامل ضد عفونی کرده و به طور سالانه از منابع تامین آب ( چاه  و  لوله های اصلی انتقال آب)  میزان املاح و سایر پارمترهای کیفی آن، آنالیز نمایید.

مرحله بعدی شعله‌افکنی کف و دیواره‌های سالن است. پس از مسدود کردن راه‌های ورود هوا به سالن، با استفاده از گاز حاصل از مخلوط کردن فرمالین با پرمنگنات به مدت 24 ساعت ورودی های هوا به سالن را مسدود کرده و ضدعفونی کنید. پس از آن، به مدت 48 ساعت تهویه سالن را روشن کنید و از ورود افراد به سالن جلوگیری کنید (ضدعفونی اصولی و دقیق، تضمین‌کننده عملکرد گله شما است).

• سپس بستری را با ضخامت 5 تا 6 سانتی‌متر پهن کرده و شرایط دمایی و تهویه سالن را مطابق با توصیه‌های دفترچه راهنمای هر سویه آماده کنید. برای جوجه‌های یک‌روزه از کاغذهای مخصوص و بدون رنگ‌های تبلیغاتی استفاده کنید و مقدار کمی غذا روی کف بستر کاغذی پخش کنید.
• میزان تهویه  استاندارد در سالن بستگی به حرارت، مقدار رطوبت، تراکم گاز آمونیاک و وزن زنده طیور دارد.

• دمای سالن در فصول سرد باید ۴۸ ساعت قبل از ورود جوجه‌ها به ۳۵ تا ۳۶ درجه سانتی‌گراد با حداقل ۶۰ درصد رطوبت برسد. در فصول گرم، ۲۴ ساعت قبل از ورود جوجه‌ها دما باید تنظیم شود. ارتفاع آبخوری‌ها و دان‌خوری‌ها به‌گونه‌ای تنظیم شود که جوجه‌ها به راحتی به آب دسترسی داشته باشند. هنگام ورود پولت‌ها به سالن پرورشی، دمای بهینه باید بین ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد باشد و هر دو هفته یک درجه به دما افزوده شود. دمای محیط تأثیر مستقیمی بر مصرف دان و وزن‌گیری پرنده دارد.
• با تحریک جوجه‌ها به سمت آب‌خوری و دان‌خوری، آن‌ها را به خوردن دان و آشامیدن سریع آب تشویق کنید. با اضافه کردن سینی‌های دان‌خوری در چند روز نخست پرورش، از مصرف بهتر و بیشتر دان اطمینان حاصل کنید.

با بررسی نحوه توزیع و رفتار جوجه‌ها در سالن می‌توان وضعیت آن‌ها را ارزیابی کرد. اگر جوجه‌ها نفس‌نفس بزنند و بال‌های خود را تکان دهند یا بر روی بستر دراز کشیده باشند، نشان‌دهنده حرارت بالای سالن است. اگر جوجه‌ها متراکم در کنار هم قرار گیرند، بیانگر دمای پایین یا جریان هوای نامناسب در سالن است. شرایط محیطی مانند دما، رطوبت و سطح گازهای سمی بر سلامت و عملکرد تولیدی گله تأثیر دارند. دمای سالن بسته به سن گله متغیر است.

مدیریت بهداشتی و پیشگیری از بیماری‌ها:

بیشتر عواملی که سبب اختلال در سلامتی موجودات زنده می‌شوند، ناشی از تغییرات محیطی و عوامل بیماری‌زا هستند. این عوامل به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر سلامت مرغ‌ها تأثیر می‌گذارند. با به حداقل رساندن بیماری‌ها در مرغ‌های تخمگذار، می‌توان پتانسیل ژنتیکی آن‌ها را آشکار کرد. بررسی امکانات و شرایط سالن قبل از ورود جوجه و پولت، تضمین‌کننده عملکرد بهتر گله شما خواهد بود.

با اجرای یک برنامه امنیت زیستی می‌توان از ورود بیماری به مزرعه جلوگیری کرد. اقدامات زیر در این راستا ضروری است:

• جلوگیری از ورود افراد متفرقه
• ثبت گزارش بازدید روزانه (وضعیت گله، دمای سالن، مصرف خوراک و…)
• استفاده از حوضچه‌های ضدعفونی در ورودی مزرعه و سالن‌های پرورشی
• تخصیص هر کارگر به یک سالن خاص
• اجرای برنامه واکسیناسیون مدون
•  معدوم سازی روزانه تلفات

انتخاب جوجه‌های سالم برای پیشگیری از بیماری‌های مختلف بسیار اهمیت دارد. جوجه‌ها باید از گله‌های سالم و مقاوم با پراکندگی وزنی و جثه‌ای مناسب انتخاب شوند. در هنگام خرید، به ناف جوجه‌ها نیز باید توجه شود. تغذیه مناسب، نگهداری گله‌های هم‌سن، تراکم مناسب جوجه‌ها در سالن، جلوگیری از ورود آلودگی (ماشین حمل غذا، قفس حمل طیور، افراد متفرقه)، واکسیناسیون اصولی و به‌موقع، معدوم کردن اصولی تلفات و تشخیص زودهنگام بیماری‌ها از اصول کلی پیشگیری از بیماری در گله‌های طیور است.

واکسیناسیون طیور تخمگذار:

در طول دوره پرورش مرغ تخمگذار، برنامه واکسیناسیون بسته به شرایط منطقه و توصیه‌های اداره دامپزشکی متفاوت است. واکسیناسیون به روش‌های مختلفی از جمله تزریقی، قطره چشمی، آشامیدنی یا اسپری در سالن پرورش اجرا می‌شود.

به‌طور کلی، واکسن‌های زیر در گله‌های تخمگذار استفاده می‌شوند:

• واکسن مارک
• واکسن نیوکاسل
• واکسن‌های گامبرو، آبله، برونشیت، آنفولانزا، لارنکوتراکئیت عفونی و آنسفالومیت بر حسب آلودگی منطقه و طبق تجویز دامپزشک

دو تا سه روز پس از واکسیناسیون، با مصرف ویتامین‌ها و ترکیبات سین‌بیوتیک، پروبیوتیک و پری‌بیوتیک، می‌توان استرس و واکنش‌های نامطلوب  در گله را کاهش داد.

روش‌های پرورش مرغ تخمگذار (بستر و قفس):

پرورش مرغ تخمگذار در ایران معمولاً از روز اول تا پایان مرحله بهره‌برداری به دو روش (بستر و قفس) انجام می‌شود. در بیشتر مرغداری‌های معمولی و کوچک، گله در مرحله رشد تا قبل از شروع تخمگذاری بر روی بستر پرورش یافته و سپس در مرحله تخمگذاری به قفس منتقل می‌شود.

در زمان جوجه‌ریزی بر روی بستر، حتماً از بستر باکیفیت استفاده کرده و هر چه سریع‌تر جوجه‌ها را به نزدیکی تجهیزات حرارتی (مادر مصنوعی) منتقل کنید.

روش دوم بیشتر در مرغداری‌های بزرگ و صنعتی انجام می‌شود. در این روش، گله از روز اول تا روز آخر در قفس نگهداری می‌شود. این روش دارای مزایای بیشتری نسبت به بستر است اما هزینه تجهیزات بیشتری دارد. بسته به روش انتخاب‌شده، وسایل مورد نیاز برای نگهداری متفاوت خواهد بود. در این نوع پرورش، در کف قفس ورقه‌های کاغذی پهن می‌شود و جوجه‌ها را از دورترین سلول‌های قفس به سمت درب ورودی سالن تخلیه کنید. همچنین باید دان و آب از قبل در قفس‌ها آماده باشد. جریان آب در نیپل‌ها و فنجان‌ها را به‌صورت دستی تشدید کنید تا جوجه‌ها متوجه منبع آب شوند. ظروف آب‌خوری یا نیپل‌ها را به‌خصوص در چند روز اول چندین بار در روز کنترل و تمیز کنید.

نوک چینی مرغ تخمگذار:

یکی از نکات مهم مدیریتی، به‌ویژه در سالن‌هایی با شدت نور زیاد، نوک‌چینی صحیح، هم‌شکل و یکنواخت است. با این کار، از رشد مجدد نوک، جلوگیری شده و آسیب‌های احتمالی ناشی از کانیبالیسم (هم‌نوع‌خواری) کاهش می‌یابد. بهترین زمان برای نوک‌چینی، در سنین پایین (زیر ۱۰ روزگی) است. در هوای گرم، این عمل ممکن است باعث خونریزی شود.

دستگاه‌های نوک‌چینی با تیغه‌های داغ، تا ۲ میلی‌متر از انتهای سوراخ بینی را می‌سوزانند همچنین باید از افراد ماهر و تجهیزات بهداشتی با تیغه‌های برش تیز استفاده شود تا انتقال استرس گله به حداقل برسد. ۱۲ ساعت قبل از نوک‌چینی، جوجه‌ها باید از مصرف دان محروم شوند و پس از نوک‌چینی با مصرف ویتامین‌ها در آب، اثرات مخرب استرس کاهش یابد.

جیره مراحل مختلف پرورش مرغ تخمگذار (از جوجه تا مرغ بالغ):

برای تبدیل شدن جوجه یک‌روزه به مرغ بالغ تخمگذار، مصرف جیره غذایی غنی از مواد مغذی ضروری است. باید از جیره‌ای با کیفیت و متناسب با نیازهای تغذیه‌ای دوران مختلف رشد پرنده استفاده شود و حتماً برای رشد اولیه، فضای غذا‌دهی وسیعی فراهم گردد. هر جیره غذایی باید تا رسیدن به وزن هدف ادامه یابد و پس از آن جیره بعدی تهیه شود. خوراک مصرفی باید از لحاظ آلودگی شیمیایی و میکروبی در حد استاندارد باشد و کیفیت مطلوبی داشته باشد.

منابع خوراک دام و طیور کدام ها هستند؟

مرغ تخمگذار در ۶ هفته نخست زندگی به‌خوبی رشد کرده و نیازهای تغذیه‌ای آن بر اساس جیره استارتر هر سویه تنظیم می‌شود. طبق بررسی‌ها، جیره استارتر تا سن ۶ هفتگی، جیره رشد تا سن ۱۲ هفتگی و جیره بلوغ تا سن ۱۸ هفتگی در شرایط آب و هوایی معتدل به‌خوبی جواب می‌دهد. اما مهم‌ترین نکته در تغییر جیره، رسیدن به وزن مطلوب است.

طبق توصیه سویه‌های مختلف، کاهش تراکم مواد مغذی و افزایش فیبر خام (۵ تا ۶ درصد) با هدف توسعه و رشد دستگاه گوارش در دوره رشد توصیه می‌شود. قبل از ۱۵ هفتگی نباید از جیره پیش‌تولید استفاده شود. سطح کلسیم دان در جیره پیش‌تولید معمولاً ۲ تا 2/5 درصد است و برای توسعه متابولیسم کلسیم و شکل‌گیری بافت استخوانی مدولار، به دو برابر افزایش می‌یابد. همچنین سطح بالاتری از اسیدهای آمینه استفاده می‌شود. جیره غذایی باید همواره با هدف تأمین اسیدهای آمینه مورد نیاز پرنده تنظیم شود. بعد از ۱۲ هفتگی، از وزن‌گیری بیش از حد پرنده جلوگیری شود.

مدیریت فارم باید به‌گونه‌ای باشد که جیره پیش‌تولید حداکثر طی ۱۰ تا ۱۴ روز قبل از شروع تولید مصرف شود. مصرف کلسیم با ذرات درشت‌تر باید از جیره پیش‌تولید آغاز و با شروع تولید این جیره قطع شود. جیره مرحله انتقال معمولاً از سن ۱۸ تا ۲۵ هفتگی استفاده می‌شود و در این دوره، از افزایش بیش از حد وزن بدن شدیداً جلوگیری شود. یکنواختی ضعیف گله، دوره انتقال را طولانی کرده و باعث افت پیک تولید و کاهش تداوم تولید می‌شود. زمان ورود گله به مرحله تولید و تأمین مواد مغذی مورد نیاز، با در نظر گرفتن مصرف دان کم در این دوره تنظیم شود.

مصرف جیره قبل از تولید از زمانی که تولید تخم‌مرغ به ۱ درصد می‌رسد، آغاز می‌شود. در صورتی که پرنده به مصرف کلسیم با ذرات درشت عادت نکرده باشد، در تغذیه جیره پیک تولید مشکل ایجاد خواهد شد. مرغ تخمگذار به‌طور معمول دو برابر مقدار دان مصرفی، آب می‌نوشد. دما و کیفیت آب نیز در میزان مصرف آب و آسایش پرنده تأثیرگذار است.

نوردهی سالن پرورشی و تأثیر آن بر مرغ تخمگذار:

نور و روشنایی باید به‌طور یکنواخت به تمام قسمت‌های سالن برسد و از ایجاد نقاط سایه و روشن در سالن جلوگیری شود. برای تولید مطلوب و مناسب، استفاده صحیح از نور و داشتن یک برنامه روشنایی متناسب با شرایط محیطی و زمانی، امری ضروری است. جهت تحریک فیزیولوژیکی مرغ تخمگذار و فعالیت‌های حیاتی آن، لازم است از اولین روز ورود جوجه یک‌روزه تا پایان دوره پرورش و تولید، از یک برنامه اصولی و مدون پیروی شود.

فصول پرورش در تدوین برنامه روشنایی سالن بسیار حائز اهمیت است، چرا که مدت روشنایی در فصول مختلف اثر مستقیمی بر شروع بلوغ جنسی پولت و آغاز تخمگذاری آن‌ها دارد. تغییر زمان بلوغ جنسی مرغ تخمگذار اثر قابل‌توجهی بر اندازه تخم‌مرغ دارد.

نکات مهم برنامه روشنایی سالن مرغ تخمگذار:

• در مرحله رشد جوجه‌ها، به‌هیچ‌عنوان نباید مدت روشنایی روزانه را افزایش داد و در زمان تخمگذاری هرگز نباید از مدت روشنایی روزانه کاست. به‌طور میانگین، طول مدت روشنایی در مرحله رشد جوجه‌ها نباید از ۱۰ ساعت در شبانه‌روز تجاوز کند.
• توصیه می‌شود که افزایش مدت روشنایی در شروع تخمگذاری، در صبح‌ها انجام گیرد و برای جلوگیری از ایجاد نقاط سایه و روشن، لامپ‌های سالن تا قبل از روشن شدن کامل هوا خاموش نشوند.
• در برنامه روشنایی سالن، به نوع روشنایی، شدت آن، کیفیت و مدت آن توجه شود. زیرا کاهش شدت نور موجب پرریزی زودرس و افزایش شدت نور موجب کانیبالیسم (هم‌نوع‌خواری) در طیور تخمگذار می‌شود.

برنامه روشنایی برای سالن های بسته: