منابع خوراک دام و طیور کدام ها هستند؟

منابع خوراک دام و طیور یکی از سوالات اصلی کارشناسان پرورش در فارم های پرورشی هستند. با توجه به اینکه هزینه های خوراک از اصلی ترین هزینه های جاری فارم ها میباشد، اطلاع از منابع خوراک دام و طیور از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این مطلب به بررسی و معرفی بهترین منابع خوراک دام و طیور میپردازیم.

منابع خوراک های دام و طیور

خوراک های مورد استفاده در تغذیه دام و طیور بخش اصلی هزینه های پرورش را به خود اختصاص می دهند. انتخاب خوراک با کیفیت و اقتصادی که قادر به تامین نیازهای دام و طیور است از جمله عوامل اصلی بازدهی مناسب و سلامت تولید است.

خوراک چیست؟

به یک یا چند منبع تامین کننده ی مواد مغذی که برای دام و طیور قابل هضم، جذب و متابولیسم باشد خوراک می گویند. انواع منابع خوراکی به شرح زیر تقسیم بندی می شوند.

معرفی منابع تغذیه ای دام و طیور

منابع خوراکی انرژی

کربوهیدرات ها:

غلات: از خانواده گرامینه ها بوده که شامل ذرت، گندم ، جو، یولاف، برنج، چاودار و سورگوم می باشند که به عنوان منابع خوراک دام و طیور استفاده می شوند.

نشاسته ذخیره غذایی اصلی غلات می باشد. غلات از نظر اسید های آمینه به ویژه لایزین فقیر، از نظر کلسیم فوق العاده فقیر و از نظر فسفر متوسط هستند.

ذرت: ذرت از پر مصرف ترین دانه های غذایی انرژی زا در مصارف دام و طیور می باشد، چرا که دارای انرژی بیشتر از جو و گندم می باشد و بسیار زود هضم می باشد و از نظر اقتصادی بسیار ارزان است.

هم چنین ذرت برای مرغ ها بسیار خوش خوراک می باشد، اما به دلیل کمبود فیبر ،پروتئین، کلسیم و فسفر در ذرت ،اصولا از ترکیب منابع پروتئینه حاوی این مواد غذایی با ذرت در تغذیه استفاده می شود تا به نوعی کمبود این مواد جبران گردد.

انواع ذرت سفید، زرد، بنفش، نوک تیز و دندان اسبی وجود دارد که ذرت زرد برای تغذیه دام و طیور مورد استفاده قرار می گیرد.

جو: جو یکی از غلات بسیار پر انرژی می باشد که دارای پروتئینی در حد متوسط است. در مصرف جو محدودیت هایی وجود دارد که به خاطر برخی آنزیم های موجود در آن است که باید در مصرف زیاد جو برای رفع این گونه مشکلات از آنزیم بتا گلوکاناز استفاده کنیم تا در جیره با مشکل روبرو نشویم.

از ترکیباتی که در این ماده غذایی انرژی زا وجود دارد می توان به فسفر ،کلسیم ،چربی، مواد معدنی، ماده سلولزی، ماده ازته و ماده خشک اشاره کرد که هر یک با درصد های مختلف در جو وجود دارد و تاثیرات بسیار خوبی در رشد می گذارد.

مواد ازته در جو بسیار کم بوده و به همین دلیل از ترکیب جو و ذرت با یکدیگر استفاده می شود تا به نوعی کمبود این مواد جبران گردد.

گندم: گندم از گران ترین غلات منبع انرژی محسوب می شود که به علت برخورداری از بالاترین درصد انرژی، برای دام و طیور مورد استفاده قرار می گیرد. گندم های سخت تر دارای انرژی بیشتری هستند و معمولا ارزش غذایی گندم را به وسیله سختی و یا نرمی گندم می سنجند.

گندم دارای پروتئین بیشتری نسبت به ذرت می باشد و از لحاظ پروتئین از ذرت غنی تر است. با ترکیب نمودن گندم و ذرت، پرورش دهندگان به بهترین خوراک انرژی زا دست می یابند که از بهترین فرمول غذایی برخوردار می باشند.

ترکیب شیمیایی گندم همانند ماده ی انرژی زای قبلی یعنی جو می باشد که تمامی آن ها در این ماده به مقدار مختلف یافت می شود. اصولا از گندم های غیر قابل تبدیل به آرد و پسماندهای غیر قابل مصرف سیلوها برای تغذیه دام و طیور استفاده می شود که دارای همان خاصیت می باشد.

برنج: دارای پوسته ای به نام شلتوک است که بعد از جداسازی آن برنج قهوه ای به دست می آید که حاوی سبوس است و با جداسازی سبوس، مغز سفید دانه به دست می آید.

سایر منابع انرژی در خوراک دام و طیور:

مایلو:

میزان انرژی این منبع از ذرت کمتر است ولی از گندم و جو بیشتر می باشد. مصرف مایلو باید به صورت خرد شده و یا آردی باشد در غیر این صورت از درصد جذب آن کم می شود.

سورگوم:

گیاهی از خانواده غلات است که ذرت خوشه ای نامیده می شود. سورگوم از نظر اهمیت بعد از گندم، جو، ذرت قرار می گیرد. این گیاه یکساله می باشد ولی گاهی چند ساله آن نیز کشت می شود.این گیاه برای استفاده در مواد غذایی، علوفه دام ها و تولید اتانول کشت می شود.

چاودار:

گیاهی از خانواده گندمیان بوده و مقاوم به سرما می باشد. این گیاه تا ارتفاع دو متر هم رشد می کند. ازت آمونیاکی مطلوب ترین فرم ازت در چاودار می باشد.میزان خوش خوراکی آن از همه دانه ها کمتر است و مصرف زیاد آن باعث اختلالات گوارشی می شود.

چاودار گاهی آلوده به گاوی به نام (ارگوت) می باشد که موجب مسمومیت و سقط جنین در گاو می گردد. چاودار برای طیور خاصیت ملین داشته و مدفوع را چسبنده می کند و مشکلات بهداشتی و مدیریتی ایجاد می کند.

تریتیکاله:

از تلاقی گندم وچاودار به وجود می آید. بیشتر شبیه گندم بوده اما از رشد و مقاومت بالاتری برخوردار می باشد. هدف از ایجاد آن تلفیق صفات کیفیت دانه، قدرت تولید و مقاومت در برابر بیماری و گرماست. کاشت زود هنگام آن باعث پرتر و بارور شدن آن می شود. میزان پروتئین آن از گندم بالاتر است و مشکل فضولات چسبناک و آبکی وجود ندارد.

یولاف(جو دوسر):

برای تغذیه اسب و نشخوارکنندگان مطلوب بوده ولی به دلیل بالا بودن مقدار فیبر و پایین بودن مقدار انرژی ، در تغذیه طیور استفاده نمی شود. دانه یولاف ماده معطری به نام آونین دارد که عطری شبیه به وانیل داشته و اشتها آور است.

منابع چربی در خوراک دام و طیور

روغن پنبه دانه:

این روغن محدودیت مصرف دارد چون به دلیل وجود گوسیپول ، باعث کمبود آهن شده و لیزین از دسترس به هنگام عمل آوری خارج شده و واکنش میلارد رخ می دهد. زمانی که به مقدار زیاد ازاین اسید چرب استفاده شود، باعث تولید زرده ای قرمز رنگ و افزایش اسید چرب در زرده و کاهش جوجه درآوری می شود.

روغن کلزا:

اسید اروسیک آن کمتر از 2 درصد می باشد، که در پرندگان عوارضی در رشد، مصرف خوراک و هضم چربی دارد. به دلیل اسید های چرب بلند زنجیر نرخ رشد بیشتری را ایجاد می کند.

روغن آفتاب گردان:

این روغن به دلیل داشتن اسید های چرب غیر اشباع باعث کاهش رسوب چربی و افزایش پروتئین لاشه می شود. انرژی حاصل از اسید های چرب غیر اشباع صرف سوخت و ساز بدن، ایجاد تعادل بین چربی ها ، سنتز و کاتابولیسم چربی ها می شود.

روغن دانه کتان:

مصرف آن در طیور باعث تجمع امگا 3 در بافت شکم و سینه می شود زیرا سرشار از امگا 3 می باشد و در کیفیت گوشت تاثیر گذار است. این روغن دارای اسید لینولئیک و اسید آراشیدونیک بالایی می باشد.

روغن سویا:

دارای ناخالصی هایی می باشد که توسط فرایندهای فیلتراسیون، آب گیری و صمغ گیری حذف می شوند.فسفولیپید ها، صمغ ها، اسیدهای چرب آزاد ، مواد فلزی، پراکسید ها و رنگدانه ها جز مواد باقی مانده این فرآیند هستند.

روغن ذرت: از اسید های چرب غیر اشباع از جمله اسید لینولئیک غنی است.

منابع چربی حیوانی در خوراک دام و طیور:

این چربی ها در جوجه های جوان اشباع هستند و به خوبی هضم نمی شوند.

چربی طیور :

این چربی ها به علت قابلیت هضم بالا، خوش طعم بودن و کیفیت مناسب، جز بهترین منابع چربی خوراک دام و طیور مخصوصا برای طیور محسوب می شوند. چربی های مورد استفاده در تغذیه طیور با کشتار پرندگانی با وزن و سن بالاتر تولید می شود.

پیه گاو:

طیوری که با پیه تغذیه می شوند، غلظت اسید های چرب اشباع بالاتری نسبت به اسید های چرب غیر اشباع دارند.نوع اسید چرب اضافه شده به جیره بسیار مهم می باشد و بر اسید های چرب محوطه شکمی تاثیر گذار است.

روغن ماهی:

منبع غنی از اسید چرب امگا 3 بوده و از لحاظ دارا بودن اسید لینولئیک ضعیف می باشد. این روغن اسیدهای چرب غیر اشباع با زنجیره بلند دارد که با واکنش های اکسیداتیو باعث ایجاد طعم ماهی در گوشت و تخم مرغ می شود.

منابع پروتئین در خوراک دام و طیور

پروتئین هایی با منشا گیاهی :

کنجاله سویا:

یکی از بهترین منابع پروتئین جهت تغذیه حیوانات است که مقدار اسید های آمینه متیونین و سیستئین آن پایین است. سویا دارای سموم متعددی برای طیور می باشد که مهمترین آن بازدارنده تریپسین است. این عامل تجزیه پروتئین ها را متوقف می کند و باعث بزرگ شدن پانکراس می شود.

منابع اصلی کنجاله سویا

کنجاله تخم پنبه:

دانه پنبه را پس از جدا کردن الیاف و گرفتن کرک های آن، شکسته ، واز مغز دانه روغن استخراج می نمایند. به دلیل وجود گوسیپول ،استفاده زیاد از کنجاله تخم پنبه در تغذیه طیور و سایر حیوانات تک معده ای باعث مسمومیت و تلفات می شود.همچنین باعث تغییر رنگ زرده شده و آن را به سبز زیتونی یا سیاه تبدیل می کند.پیدایش این تغییر رنگ مربوط به ترکیب شدن آهن با گوسیپول است.

کنجاله کانولا:

دارای مقادیر نسبتا زیادی سیناپین می باشد .یکی از محصولات حاصل از تجزیه آن ،تری متیل آمین بوده که ایجاد کننده طعم و بوی ماهی در تخم مرغ است.

کنجاله آفتاب گردان:

بر حسب اینکه دانه های آفتابگردان پوست کنده یا پوست نکنده باشند ، دو نوع کنجاله حاصل می شود که ارزش غذایی متفاوتی دارند.کنجاله دانه های دارای پوست فیبر خام زیادی دارند که نباید در تغذیه حیوانات تک معده ای استفاده شوند ولی در جیره نشخوارکنندگان می توان از آن استفاده کرد.

کنجاله دانه های پوست کنده آن که دارای فیبر کمی هستند برای تغذیه حیوانات تک معده ای مناسب می باشند.

پروتئین هایی با منشا حیوانی :

فرآورده های فرعی گوشت:

در کشتارگاه ها مواد دیگری که علاوه بر گوشت به دست می آید به آنها فرآورده های فرعی می گویند. این مواد باقی مانده را در کارخانه جمع آوری کرده وطی عملیات خاصی خشک می کنند و به صورت پودر در می آورند مانند : پودر گوشت، پودر خون، پودر استخوان و….. .

فرآورده های فرعی طیور:

ضایعات جوجه کشی، ضایعات طیور و پر طیور 3 فرآورده فرعی مهم غنی از پروتئین می باشند. طیور حذفی، طیور مرده، تخم های غیر قابل فروش، پوسته تخم مرغ و ضایعات کشتارگاهی از جمله ضایعات طیور بوده که در تهیه خوراک های حیوانی مصرف می شوند.

فرآورده های فرعی آبزیان:

فرآورده های فرعی کنسرو سازی ماهی و آبزیان غیر خوراکی ،پس از عمل آوری به صورت پودر ماهی در تغذیه حیوانات به ویژه طیور به کار می برند.

TVN :

به میزان نیتروژن رها شده در محیط توسط میکروارگانیسم ها می گویند. این شاخص برای بررسی کیفیت گوشت استفاده می شود. هر چقدر مقدار این شاخص بالاتر باشد کیفیت محصول پایین تر است زیرا پروتئین در دسترس و قابل استفاده آن توسط میکروارگانیسم ها کاهش می یابد.هرچه شاخص بالاتر باشد میزان میکروارگانیسم ها نیز بالاتر است و با هم رابطه مستقیم دارند.

شاخص TVN و راهکار های کاهش آن در خوراک دام و طیور

ضد عفونی کننده های A-Clean برای جیره هایی که دارای پودر ماهی و پودر گوشت هستند استفاده می شود زیرا باعث ضد عفونی خوراک دام، طیور و آبزیان شده، میکروارگانیسم ها را کاهش می دهد، دسترسی بیشتر به پروتئین ها را فراهم می کند، میزان این شاخص را در پودر گوشت و پودر ماهی کنترل می کند و کاهش می دهد.

پودر خون:

یکی از مواد مغذی است که بعد از کشتار به دست می آید و سرشار از پروتئین است. از حیوانات خونگرم به دست می آید و خون مورداستفاده باید تمیز و تازه باشد.خون حیوانات پس از کشتار جمع آوری و خشک می شود و در نهایت به پودر تبدیل می شود.

پودر استخوان:

منبعی سرشار از کلسیم و فسفر بوده و نیاز کلسیم و فسفر و مواد معدنی حیوانات را از این طریق تامین می گردد. پودر استخوان بعد از پودر گوشت جز پرخاصیت ترین منابع غذایی در نظر گرفته می شود. برای تهیه آن استخوان ها را در داخل دیگ های بزرگ ریخته و در دمای بالا می جوشانند تا نرم شده و محتویات آنها جدا شود، سپس خرد کرده و در نهایت آسیاب و تبدیل به پودر می گردد.

پودر پر:

دارای 4.5 تا 5 درصد سیستئین بوده که قابلیت هضم آن 60 در صد می باشد و از لحاظ اسید های آمینه متیونین، لیزین و هیستیدین محدودیت دارد. انرژی قابل متابولیسم آن 3300 کیلو کالری در کیلو گرم می باشد. پودر پر خام غیر قابل هضم است ولی با حرارت و رطوبت هیدرولیز شده و قابل هضم می شود.

فرآورده های فرعی شیر:

شیر و مازاد لبنیات از قبیل شیر پس چرخ ، شیر خشک، دوغ حاصل از کره گیری، آب پنیر ، کشک و غیره را چه به صورت تازه و چه به صورت پودر می توان در جیره دام و طیور به کار برد. ارزش غذایی فرآورده های فرعی شیر از لحاظ کیفیت پروتئین ، مواد معدنی ، ویتامین ها و قند خوب بوده و قابلیت هضم آنها بسیار بالا می باشد.

ویتامین ها:

ترکیبات آلی هستند که در مقادیر جزئی برای بدن مورد نیاز هستند. ویتامین ها به دو دسته محلول در چربی و محلول در آب تقسیم می شوند. ویتامین های محلول در چربی عبارت اند از :ویتامین A ، ویتامین D3، ویتامین E و ویتامین K می باشند و ویتامین های محلول در آب عبارت اند از: ویتامین C، ویتامین B1، ویتامین B2، نیاسین، بیوتین، ویتامین B6، و ویتامین B12 می باشد.

ویتامین A: این ویتامین نقش ضد عفونی کننده و بهبود دهنده رشد در بافت ها ی بدن را به عهده دارد. در کبد ماهی و علوفه سبز و بافت های دامی ،پودر های دارای پروتئین دامی مانند پودر گوشت و…وجود دارد.این ویتامین در برابر اکسیداسیون و دمای بالا و PH اسیدی حساس می باشد.

ویتامین D : این ویتامین در جذب کلسیم، تشکیل استخوان و پوسته نقش دارد. روغن کبد ماهی منبع غنی از ویتامین D می باشد.این ویتامین دمای بالا را نمی تواند تحمل کند و در تماس با موادی مانند سولفات آهن واکسید منگنز باعث افت قدرت این ویتامین می گردد.

ویتامینE: این ویتامین آنتی اکسیدان بوده وبرای جلوگیری از اکسیداسیون چربی های غیر اشباع در بدن استفاده می شود.این ویتامین در تنفس سلولی ،خاصیت ضد مسمومیت با فلزات سنگین ،حفظ یکپارچگی عروق و ماهیچه ها و باروری نقش دارد.در برابر مواد قلیایی حساس است.

ویتامین K: این ویتامین در محیط های قلیایی قوی بوده وبه وسیله نور آفتاب تجزیه می شود.ویتامین K در لخته شدن خون نقش مهمی دارد و در برابر کوکسیدیوز نقش محافظتی را ایفا می کند. کمبود این ویتامین باعث افزایش لکه های خونی و خون ریزی در ساق پا و سینه و ایجاد نقص در لخته شدن خون می گردد.

ویتامین B1 : این ویتامین در متابولیسم کربوهیدرات ها نقش مهمی دارد. کمبود این ویتامین باعث بی اشتهایی، کاهش وزن، پایین افتادن بال ها و فلج عضلات می شود که باعث شده حیوان روی پاهای خود بنشیند و سر را به عقب خم کرده که به آن بیماری ستاره نگری می گویند.

ویتامین B2: در ساختار آنزیم ها و متابولیسم نقش مهمی دارد وکمبود آن باعث اسهال ،فلجی و پیچیدگی پنجه ،کاهش تولید تخم مرغ، افزایش مرگ و میر جنین، افزایش تعداد جوجه های مرده در تخم و ریزش پرها می شود.

ویتامینB6: برای متابولیسم اسید های آمینه استفاده می شود.کمبود آن باعث تشنج، پرش ناگهانی عضلانی و…. می شود.

ویتامین B12 : این ویتامین در سنتز کربوهیدرات، چربی، اسید نوکلئیک هاو…نقش دارد. کمبود این ویتامین باعث کاهش رشد ، ضریب تبدیل نامناسب و افت جوجه درآوری شود.

ویتامین نیاسین: طیور و جنین قادر به تولید آن هستند ولی در پرندگانی که رشد سریعی دارند مقدار آن کم می باشد.کمبود آن باعث بی اشتهایی، کاهش رشد ، ضعف و اسهال می شود.

ویتامین بیوتین: این ویتامین برای جوجه درآوری مهم بوده و یک عنصر مهم برای رشد جنین محسوب می شود.در سوخت و ساز کربوهیدرات ها، چربی ها، پروتئین ها و اسید های نوکلئیک نقش دارد. کمبود آن باعث کبد و کلیه چرب، ضایعات پوستی در پاها، پوست ، اطراف منقار و چشم ها شود، ناهنجاری های استخوانی و مادرزادی شود.

منابع مواد معدنی در خوراک دام و طیور:

مواد معدنی بر مبنای میزان تراکم شان در بدن به دو دسته عناصر کم مصرف وپر مصرف تقسیم بندی می شوند.عناصر پر مصرف شامل:کلسیم ، فسفر ، سدیم ، پتاسیم، کلر ،منیزیم و گوگرد بوده و عناصر کم مصرف شامل :آهن ، مس ، روی ، منگنز ،ید ، سلنیم و…. می باشد.

بعضی از مواد معدنی مانند کلسیم و فسفر به عنوان اجزای ساختمانی اسکلت مورد نیاز هستند و بعضی دیگر مانند سدیم ، پتاسیم وکلر در تعادل اسید و باز نقش دارند. عناصر کم مصرف به عنوان کو فاکتور سیستم های آنزیمی ایفای نقش می کنند و برخی از این عناصر خود بخشی از ساختمان پروتئین ها و آنزیم ها به شمار می روند.

محصول A-Shell دارای ترکیباتی است که تاثیر مثبتی بر روی طول و تعداد پرزهای دستگاه گوارش جهت بهبود عمل هضم و جذب، تحریک سیستم ایمنی ، جلوگیری از رشد باکتری ها ،بهبود کیفیت پوسته تخم مرغ دارد. به خصوص در طیور جوان که قابلیت هضم و جذب بالاتر می باشد.

سایر افزودنی ها در خوراک دام و طیور:

در بیشتر مواقع مواد غذایی قادر به تامین یک یا چند ماده ی معدنی و ویتامینی مورد نیاز حیوان نیستند و باید برای رفع کمبود های حیوان از مکمل های معدنی و ویتامینی استفاده شود.از مکمل های معدنی تامین کننده کلسیم می توان به کربنات کلسیم یا سنگ آهک و پودر صدف اشاره کرد.از دی کلسیم فسفات و مونو کلسیم فسفات به عنوان منبع فسفر استفاده می شود. نمک طعام هم تامین کننده کلر و سدیم می باشد .

به منظور تحریک رشد، تقویت سیستم ایمنی بدن، درمان بیماری ها از موادی از قبیل آنزیم ها، پروبیوتیک ها، آنتی بیوتیک ها و سایر مواد افزودنی مانند ضد انگل ها ، اسید های آمینه ضروری سنتتیک، توکسین بایندر ها و….. در جیره دام وطیور استفاده می شود.

معرفی جامع افزودنی های خوراک دام و طیور