شاخص های ارزیابی کیفیت آب مرغداری

ارزیابی کیفیت آب مرغداری ها

آب مهمترین ماده مغذی و ضروری برای پرندگان است. بسته به وضعیت متابولیسم و سن، 60 تا 85 درصد از بدن طیور و 65 درصد از وزن تخم مرغ از آب تشکیل شده است. به طور متوسط مقدار آب مصرفی روزانه پرنده، دو برابر دان مصرفی بوده و در شرایط تنش حرارتی به 4 برابر هم افزایش می یابد. صرف نظر از نوع سیستم تولیدی، تامین آب تمیز در سرتاسر دوره باعث ارتقای سلامت، رفاه و عملکرد طیور شده و در تولید مرغ بدون استفاده از آنتی بیوتیک به طور مستقیم و غیر مستقیم تاثیر گذار است.

کیفیت آب به وسیله شاخص های پیچیده و آسانی سنجیده می شود. با این حال، توصیف کیفیت خوب آب تاحدودی دشوار است. فاکتور هایی مانند سطح آلودگی باکتریایی، سایر آلاینده ها، عناصر طبیعی ( سدیم، منیزیم و…) و کل ترکیبات محلول (TDS)، pH آب می توانند بر مصرف آب و خواص فیزیولوژیکی طبیعی که منجربه عملکرد پایین طیور می شود می تواند تاثیر گذار باشد.

به دلیل محدودیت تحقیقاتی انجام شده در خصوص پارامتر های آب، یافتن دستوالعمل جامع در خصوص کیفیت آب مناسب طیور بسیار دشوار است. طبق تحقیقات انجام شده توسط Weltzien در سال 2000 دستوالعمل قابل سنجش بر کیفیت آب در مرغداری به شرح جدول زیر می باشد.

توضیحات	غلظت (ppm)	شاخص
ایده آل	0cfu/ml	باکتری
ایده آل، سطح بالاتر از این احتمال آلودگی مدفوع	0cfu/ml	کلی فورم ها
تاثیر گذاری بر عملکرد ؛ خوردگی سیستم آب	<6/0	pH
تاثیر گذاری منفی بر عملکرد دارد.	6/0-6/4
برای طیور توصیه می شود.	6/5-8/5
نامناسب	5/8- 10
سطوح pH بالا یا پایین می تواند برای داروهای محلول در آب و همچنین رسوب برخی مواد معدنی مضر باشد.	>10/0
بدون مشکل	(نرم)100>	سختی
بدون مشکل بهداشتی با طیور؛ ممکن است با اثربخشی صابون، مواد ضدعفونی کننده و برخی از داروهای تجویز شده از طریق آب تداخل ایجاد کند	(سخت)110<
حداکثر سطح مجاز	1500
حداکثر سطح مطلوب؛ سطوح سختی کمتر از 14ppm ، سولفات بیش از 50 ppm و کلرید بیشتر از 14ppm ممکن است باعث دفع مدفوع آبکی شود..	250
ملین؛ مدفوع مرطوب؛ کاهش مصرف خوراک؛ افزایش یافت مصرف آب	500<	کلراید
حداکثر سطح مطلوب بیش از 600ppm رسوب بیش از حد و تشکیل رسوب	600	کلراید
حداکثر سطح مجاز	2	کلسیم
باعث نرمی استخوان می شود	40<	فلوراید
ممکن است رشد باکتری را تشویق کند. باعث بو، طعم بد، رسوب	3<	فلوراید
مشکلی وجود ندارد مگر اینکه سولفات های بیشتر از 50ppm( تشکیل سولفات منیزیم که اثر ملین دارد)	50-124	آهن
اثر ملین، به خصوص اگر سولفات های بیش از 50ppm باشد	125<	منیزیم
حداکثر سطح مطلوب	10	منیزیم
Trace < ممکن است نشان دهنده آلودگی مواد آلی (به عنوان مثال مدفوع) باشد.	Trace	نیترات و نیتروژن
اگر سدیم یا منیزیم بیش از 50ppm باشد، ممکن است اثر ملین ایجاد کند.	50-200	نیتریت ها
حداکثر سطح مطلوب ممکن است اثر ملین ایجاد	200-250	سولفات
فقیر؛ اثر ملین دارد، اما پرندگان ممکن است تنظیم شوند. ممکن است با جذب مس تداخل داشته باشد.	250-500
اثر ملین افزودنی با کلریدها	500-1000
نامطلوب؛ افزایش مصرف آب، مدفوع مرطوب؛ خطر سلامتی برای پرندگان جوان	1000<
خوب و نباید تاثیر منفی برای هیچ طبقه از طیور داشته باشد.	0-1000
این آب ها باید برای همه طبقات طیور رضایت بخش است. و ممکن است باعث ایجاد مدفوع آبی شوند( به ویژه در سطوح بالاتر) اما بر سلامت و عملکرد آن ها تاثیری ندارند.	1000-3000	کل جامدات محلول (TDS) (ppm)
این غلظت از ترکیبات جامد برای طیور قابل قبول نیستند و تقریبا همیشه نوعی مشکل ایجاد می کنند. به ویژه در محدوده های بالایی که کاهش رشد و تولید و افزایش تلفات می شود.	3000-5000
غیر قابل قبول	>5000

روش نمونه گیری صحیح از آب مرغداری ها:

کنترل آلودگی منابع تامین آب در مرغداری جهت به حداقل رساندن رشد ارگانیسم های مضر و جلو گیری از شیوع بیماری امری کلیدی است. از این رو گند زدایی آب قبل از شروع دوره و در حین تولید، بخشی جدایی ناپذیر از یک برنامه مدیریتی خوب گله طیور می باشد.

منابع آب ( چاه، روان آب ها و آب شهری) به طور سالانه از لحاظ آلودگی باکتریایی و محتوای عناصر معدنی در فصل بهار و پس از یک بارندگی شدید بررس می شوند. تفسیر و بررسی نتایج نمونه های ارسالی توسط فردی با تجربه صورت می گیرد تا در صورت مشکل با ارائه راهکارهای صحیح به شما کمک کند. آنالیز نتایج نمونه های سالانه شما، بر تفسیر نمونه های اشتباه شما تاگیر است.

رنگ، طعم و بوی آب:

آب آشامیدنی ایده آل باید شفاف، بی بو و بی مزه باشد. به طور کلی، رنگ قهوه ای مایل به قرمز آب حضور بالای آهن، رنگ آبی وجود مس را نشان می دهد در حالی که سولفید هیدروژن بوی تخم مرغ فاسد را تولید کرده و در صورت واکنش ( سولفید هیدروژن) با آهن، رنگ آب، سیاه رنگ می شود. مزه آب ممکن است در نتیجه وجود نمک شور شده و یا در نتیجه حضور سولفات آهن و منگنز تلخ شود.

تیرگی و گل آلودگی آب مرغداری:

آب گل آلود، در نتیجه معلق ماندن ترکیبات سیلس، رس، جلبک و یا سایر مواد آلی است. سطوح بالای 5ppm نشان دهنده آلودگی آب بوده و برای پرنده ناخوشایند است. برای جلوگیری از گرفتگی خطوط انتقال آب در سالن، آلاینده های آب را می توان به روش های مختلف حذف و فیلتر کرد.

کل جامدات محلول در آب مرغداری (TDS):

این شاخص معیاری از نمک های معدنی محلول در آب است و سطوح مواد معدنی و یا شوری آب را نشان می دهد. نمک های کلسیم، منیزیم و سدیم اجزاء اولیه رایج در راستای افزایش TDS هستند. همچنین رایج ترین آلاینده ای که مسئول اثرات مضر به خصوص فضولات آبکی در تولیدات طیور سطح بالای این شاخص است.

سختی آب:

سختی به مقدار مواد معدنی محلول در آب مانند کلسیم، منیزیم، بی کربنات یا سولفات مربوط می شود. در سنجش این شاخص، تمایل آب به رسوب های صابونی و تشکیل رسوب در خطوط انتقال آب را اندازه گیری می کنند. سختی آب معمولا برای طیور مضر نیست مگر اینکه، یون های خاص در مقادیر سمی وجود داشته باشد.

سطوح سولفات منیزیم (MgSo₄) ممکن است باعث افزایش مصرف آب، تولید فضولات آبکی و کاهش تولید شود و سختی بیش از حد، می تواند با داروهای تجویز شده در آب، ضدعفونی کننده ها و مواد پاک کننده تداخل ایجاد کند.

pH آب:

میزان اسیدیته و قلیایت آب با اندازه گیری pH مشخص می شود. pH=7 نشان دهنده آب خنثی و کمتر از آن، خاصیت اسیدی و بالاتر از آن نشان دهنده قلیایی بودن آب است. آب اسیدی برای خطوط انتقال آب، خورنده بوده و pH قلیایی برای طیور غیر قابل قبول می باشد. زیرا به دلیل سطوح بالای کلسیم و منیزیم به مرور زمان در خطوط انتقال آب رسوب تشکیل داده و منجربه انسداد آن ها می شود. این گروه از آب ها باعث ناراحتی های گوارشی، اسهال، تبدیل ضعیف خوراک و کاهش مصرف آب، خوراک ، کاهش اثربخشی آنتی بیوتیک ها و کاهش فعالیت کلر و سایر عوامل ضدعفونی کننده می شوند. pH آب شهری بسته به منطقه جغرافیایی آن در رنج 6 تا 9 متغییر است.

باکتری ها:

حضور میگروارگانیسم هایی مانند کلیفورم ها در نتیجه آلودگی های سطحی توسط مواد آلی و آلودگی مدفوع در آب آشامیدنی مرغداری ها است. در حالت ایده آل، سطح قابل اندازه گیری باکتری ها در آب صفر بوده اما با نفوذ پس آب مدفوع انسان، دام و طیور به منابع و مخازن تامین آب فارم های پرورشی، آلودگی باکتریایی در مرغداری شایع می شود. تصفیه های شیمیایی و یا فیلتراسیون، آلاینده های باکتریایی آب را از بین می برد. نمونه های ارسالی جهت آنالیز سطح آلودگی باکتریایی آب باید به روش استریل باشد و برای جلو گیری از بروز هر گونه مشکل از نقاط استراتژیک جمع آوری شوند.

آلاینده های معدنی:

در آب آشامیدنی عناصر معدنی مختلفی یافت می‌شود. این عناصر به طور طبیعی در غلظت کم وجود دارند و اثر سویی ندارند. آلودگی نیتروژن در منابع آب به صورت نیترات و نیتریت رخ می‌دهد. هر دو این ترکیبات، در نتیجه پوسیدگی بیولوژیکی بقایای حیوانی یا گیاهی، کودهای شیمیایی بوده و نشان‌دهنده آلودگی باکتریایی هستند.

نیترات در آب مرغداری؛ حضور این ترکیب اغلب نشان دهنده آلودگی باکتریای است و مستقیما در نتیجه نشت کود های کشاورزی و کود های حیوانی از مزارع اطراف می باشد. نیترات ها به خودی خود سمی نیستند اما پس از مصرف آب های آلوده (به نیترات)، ترکیبات سمی این ترکیب (نیتریت) در دستگاه گوارش طیور تشکیل می شود و می‌تواند سمیت مزمن در پرنده‌ها ایجاد کند. نقش سمی نیتریت، کاهش ظرفیت حمل اکسیژن خون و کاهش رشد پرنده است. مطالعات نشان می دهد سطح مجاز نیترات در آب آشامیدنی 3 تا 5 میلی گرم در لیتر بوده و بالاتر از این سطح منجربه کاهش رشد جوجه گوشتی می شود.
منیزیم، سولفات و کلسیم در آب مرغداری؛ سطح بالای منیزیم تنها زمانی مشکل ساز است که سطح سولفات نیز بالا باشد، زیرا این دو با هم ترکیب می شوند و نمک اپسون را تشکیل می دهند. و باعث افزایش رطوبت بستر سالن پرورشی می شود. تهویه مناسب انبار برای خشک نگه داشتن بستر و کود، مشکلات آب آشامیدنی سولفات را جبران می کند. سطح بالای سولفات ممکن است با جذب مواد معدنی دیگر (مس) اختلال ایجاد کند همچنین سطوح بالای منیزیم و کلسیم می تواند تشکیل رسوب در خطوط آب را افزایش داده و در نتیجه جریان آب محدود شود.
نمک، سطح بالای سدیم یا کلرید نیز ممکن است باعث افزایش مصرف آب شود. کاهش سدیم در خوراک می تواند سطوح بالای سدیم در آب را برطرف کند. هنگام ایجاد تغییرات در رژیم غذایی، پرنده تحت فشار قرار می گیرند و باید توسط متخصصین تغذیه با احتیاط انجام شود. طیور به مصرف بیش از حد سدیم و همچنین کمبود سدیم و کلرید حساس هستند.
آهن؛ سطوح بالای آهن باعث رشد باکتری‌ها و اسهال پرنده می‌شود.
سایر آلاینده های موجود در آب ممکن است شامل آفت کش ها، علف کش ها، بقایای صنعتی، فرآورده های نفتی و فلزات سنگین مانند سرب و یا کادمیوم باشد. شناسایی چنین آلایندهایی بسیار دشوار و هزینه بر است.

روش های تصفیه آب:

راه های زیادی برای حذف و یا کاهش آلاینده ها و ناخالصی های سیستم آبیاری در مرغداری ها انجام می شود. نکته کلیدی این است که با رعایت قوانین محلی هر منطقه، بهترین روش را برای تصفیه آب فارم پرورشی پیدا کنید. برخ از این روش ها در موارد زیر عنوان شده است:

1-درمان شیمیایی: کلرزنی رایج ترین روش تصفیه آب برای از بین بردن آلودگی باکتریایی است. برای تجویز کلر به راحتی می توان به وسیله کیت های تست استخر سطح کلر را در دورترین قسمت آب خوری سالن بررسی کرد در این بخش باید غلظت کلر به 2 تا 3 ppm برسد. کلر با ترکیبات آلی واکنش می دهد بنابراین اثر آن به عنوان یک عامل ضد میکروبی در حضور سطوح بالای مواد آلی کاهش می یابد. در این روش، همیشه از محصولات مقرون به صرفه و در دسترس استفاده می شود و از آلودگی مجدد آب به باکتری ها و ویروس ها محافظت می کند. اگرچه کلر زنی رایج ترین روش برای درمان شیمیای آب در بسیاری از کشور ها است اما اگر مجاز نباشد از روش های دیگری مانند ازن، دی اکسید کلر، اشعه ماوراء بنفش، اسیدهای خاص و پراکسید هیدروژن استفاده می شود.

نکته: هرگز از کلر ( سفیدکننده) و اسید در یک محلول به صورت مخلوط استفاده نکنید زیرا گاز سمی کلر تولید می شود.

دستورالعمل های استفاده از کلرزنی:

هرگز در پایان دوره ( سنین پایانی ارسال به بازار) پرورش، پرنده را درگیری کلر زنی نکنید.
کلر باقی مانده در آبخوری های وسط سالن تا حداقل سطح 1 ppm و آب خوری انتهای سالن 2 تا 3 ppm حفظ شود.
قبل از واکسیناسیون، کلر زنی قطع شود. زیرا اثر بخشی واکسن را می کاهد از این رو، برای خنثی سازی اثر کلر در زمان واکسیناسیون به روش آشامیدنی از شیر خشک استفاده می شود.
به دلیل خاصیت اسیدی کلر، در زمان مصرف احتیاط کنید.

روش های رایج کلرزنی:

پودر سفید کننده ( هیپو کلریت کلسیم Ca (Clo)2 ) با 65 درصد کلر
سفید کننده مایع (هیپو کلریت سدیم (Na Clo) با 10 تا 12 درصد کلر

عوامل موثر بر کارایی کلر زنی:

pH آب، اثر بخشی کلر بستگی به pH آب دارد و برای کنترل pH آب در محدوده توصیه شده (5-7) معمولا از ترکیبات اسیدی در آب استفاده می شود. در pH های بالا، اثر بخشی کلر کاهش می یابد.
فاصله زمانی تزریق کلر و لحظه مصرف آب ( زمان تماس) بر کارایی کلر زنی تاثیر گذار است و بستگی به غلظت کلر، نوع آلاینده های باکتریایی در خطوط انتقال آب، pH و دمای آب دارد. زمان مصرف در دمای پایین و pH بالای آب افزایش می یابد.
دمای آب، دمای کمتر از 18 درجه سانتی گراد آب، کارایی کلر را کاهش می دهد.
مواد آلی و سختی آب موجب غیر فعال شدن کلرزنی آب می شود.
نحوه و شرایط نگهداری کلر؛ درصورت باز نگه داشتن درب ظرف کلر به مدت طولانی و انتخاب ظروف شفاف برای نگهداری موجب غیر فعال شدن اثر کلر در آب می شود.

2- دستگاه های کاهش دهنده سختی آب (Softeners):

مکانیزم عمل اکثر این تجهیزات، تبادل یونی است. در واقع این تجهیزات یون های کلسیم، منیزیم را با یون سدیم جایگزینی و حذف می کنند و سختی آب را کاهش می دهند اما TDS آب را کاهش نمی دهند. در زمان استفاده از Softeners غلظت سدیم آب افزایش می یابد. به دلیل حساسیت طیور به سدیم در زمان استفاده از این تجهیزات احتیاط نمایید.

3- پلی فسفات ها: این ترکیبات از تجمع رسوب در سیستم انتقال آب جلو گیری می کنند.

4- دستگاه های الکتریکی، مغناطیسی: دستگاه های الکتریکی یا مغناطیسی با تغییر بارهای الکتریکی، انحلال و نگهداری رسوب مواد معدنی را کنترل می کنند.

5- اسیدیفایر ها: این ترکیبات با کاهش pH آب و دستگاه گوارش، موجب افزایش فعالیت آنزیم های گوارشی، کاهش جمعیت باکتری های روده و بهبود اثر گذاری دارو ها و واکسیناسیون گله می شوند در واقع، سیستم ایمنی و سلامت پرنده را ارتقاء داده و عملکرد گله را بهبود می بخشند.