مایکوتوکسین ها یا همان سموم قارچی یکی از مخاطرات غذایی است که سلامت انسان و دام را در خطر می اندازد. مقابله با مایکوتوکسین ها یکی از فعالیت های دائمی متخصصین علوم تغذیه میباشد. در این مطلب به بررسی مایکوتوکسین و تاثیر آن بر سلامت طیور میپردازیم.
مایکوتوکسین ها ؛ تهدیدی برای سلامت انسان و تولیدات دامی
مایکوتوکسین ها متابولیت‌های ثانویه ای هستند که توسط قارچ‌ها تولید شده و در صورت جذب گوارشی، تنفسی و یا پوستی می‌توانند عوارضی برای سلامتی انسان و حیوان در پی داشته باشند و موجب ضرر و زیان اقتصادی گردند.
تاثیر مایکوتوکسین ها بر سلامت انسان:
مایکوتوکسین ها امروزه به عنوان یک خطر برای سلامتی انسان شناخته می‌شود. انسان از طریق مصرف غذای های آلوده در اثر رشد قارچ‌ها در معرض خطرات ناشی از مایکوتوکسین ها قرار می‌گیرد.
غلظت مایکوتوکسین ها یا متابولیت های آنها در غذای انسان معمولاً بسیار کمتر از سطح آنها در خوراک مصرف شده توسط حیوانات است و به همین دلیل احتمال بروز مسمومیت شدید در انسان پایین است.
با این وجود مایکوتوکسین ها بر سلامت انسان تاثیر زیادی دارند. متابولیسم مایکوتوکسین های دریافت شده از مواد غذایی منجر به تجمع آنها در اندام‌های مختلف حیوانی شده و نهایتا از طریق شیر گوشت و تخم مرغ می توانند وارد زنجیره غذایی انسان شوند.
گروه تحقیق و توسعه شرکت سپهر ماکیان فرتاک
مایکوتوکسین ها قادرند اثرات مختلف حاد و مزمن، بسته به گونه مایکوتوکسین ها و حساسیتی انسان و حیوان در برابر آنها از خود نشان دهند، تاثیرگذار باشند. از این قبیل می توان به اثرات هپاتوتوکسیک، ژنوتوکسیک، ایمونوتوکسین، نفروتوکسیک، تراتوژنیک و سرطان زایی اشاره کرد.
مهم ترین مایکوتوکسین های یافت شده در مواد غذایی شامل آفلاتوکسین، اکراتوکسین، زیرالنون، تریکوتسن فومونیزین می باشند.
بیش از 25% مواد خوراکی در جهان آلوده به انواع این سموم هستند و از این رو تهدیدی جدی برای امنیت غذایی انسان محسوب می‌شود چرا که ضررهای این سموم تنها به محصولات دامی وکشاورزی منتهی نمی‌شود و با ورود به غذای انسان از طریق مصرف فرآورده‌های حیوانی، سلامت جامعه را به مخاطره می‌اندازد.
انواع مختلفی از مایکوتوکسین ها با ساختار شیمیایی و فعالیت های بیولوژیکی متفاوت، شناسایی شده اند که برخی از آنها ممکن است سرطان زا باشند (آفلاتوکسین، اکراتوکسین، فومونیسین).
گروهی از این سموم به عنوان مایکوتوکسین های استروژنیک شناخته می‌شوند (مانند زیرالنون)که اثرات هورمون استروژن را تقلید می‌کند. این سم در دوزهای پایین سبب اختلال در بلوغ اندام‌های تولید مثلی شده و در دوزهای بالا موجب اختلال در تخمک گذاری، اختلال در رشد جنین، اختلالات باروری، همچنین بروز تغییراتی در ساختار اندام‌های تولید مثلی می‌شود.
مکانیسم عمل خطرات ناشی از مایکوتوکسین ها در بدن انسان بسیار پیچیده است و باعث آسیب به بافت کبد و کلیه، اختلال در عملکرد دستگاه گوارش، عوارض عصبی، اختلال در عملکرد سیستم ایمنی و سرطان زایی می شود. این سموم حتی می‌توانند با تغییر ساختار اسیدهای نوکلئیک در ساختمان DNA، موجب بروز ناهنجاری‌های جنینی شوند.
کنترل مایکوتوکسین ها و تولید غذایی ایمن، نیازمند همکاری میان کلیه بخش‌های زنجیره تولید غذا به ویژه نهادهای نظارتی موثر در این زمینه و متخصصین صنایع غذایی، کشاورزی و دامپروری میباشد. بنابراین استفاده از توکسین بایندرها به جهت پیشگیری از انتقال سموم قارچی به افراد جامعه از جمله ملزومات اخلاقی تولیدات دام، طیور و آبزیان است.
آفلاتوکسین:
آفلاتوکسین توسط قارچ آسپرژیلوس تولید می شود، از راه‌های گوارشی و تنفسی وارد بدن شده دربافت هایی نظیر کبد، کلیه، دستگاه گوارش، سیستم ایمنی ریه و بافت‌های عصبی تجمع و ایجاد اثر می‌کند.
مشخص شده که 91% خوراک درآخور دام ها آلوده به آفلاتوکسین است و همچنین 52% خوراک ها در کارخانجات تولیدی خوراک دام و طیور آلوده می‌شود. این سم یکی از مهلک ترین انواع سموم قارچی بوده که جهش‌های ژنتیکی، مرگ جنین تا تولد نوزاد ناقص الخلقه و سرکوب دستگاه ایمنی بدن را در پی دارند.
این توکسین در نشخوارکنندگان منجر به کاهش وزن، کاهش در تولید شیر، کتوز، تضعیف سیستم ایمنی،کاهش در آنزیم‌های گوارشی به خصوص لیپاز و آمیلاز و همچنین کاهش در اسیدآمینه‌های پلاسما می‌گردد.
همچنین اثرات سرطان زا برای انسان دارد و بی میلی و حالت سستی در دام ایجاد می‌کند. یکی از علائم آشکار آلودگی به آفلاتوکسین، زبر و خشن شدن موهای بدن دام است.
میزان شیوع آفلاتوکسین در خوراک های طیور از همه بالاتر است. اعتقاد بر این است که تمامی پرندگان اهلی نسبت به آفلاتوکسین حساسیت دارند ولی میزان حساسیت به آن در مرغ از همه پایین‌تر و در اردک از همه بیشتر است.
در میزان حساسیت به آفلاتوکسین تفاوت‌های نژادی و سویه ای وجود دارد. به طور کلی پرندگان علاوه بر کاهش وزن بدن و ضریب تبدیل خوراک علائم گسترده ای از جمله بزرگ شدن کبد، طحال، لوزالمعده، کوچک شدن بورس، بی رنگ شدن تاج، ساق پا و مغز استخوان را نشان می‌دهند.
آفلاتوکسین با کاهش آنزیم‌ها اسیدهای صفراوی مورد نیاز هضم چربی، مانع از هضم چربی توسط جوجه‌های گوشتی می‌شوند. همچنین به عنوان یک سم کبدی عمل می‌کند و مسمومیت کبدی با افزایش در سطح لیپید کبد و همچنین اختلال در ساخت پروتئین کبدی انعکاس می‌یابد.
مسمومیت کبدی باعث ایجاد بیماری‌های شدید انعقاد خون و کم خونی می‌شود. آفلاتوکسین باعث افزایش میزان حساسیت جوجه‌های گوشتی به کبود شدن عضلات در طول مدت جابجایی پرنده‌های زنده و عمل آوری آنها می‌شود. کوفتگی ناشی از سم آفلاتوکسین در جوجه‌های گوشتی بسیار بالا است.
آفلاتوکسین چیست؟ همه چیز درباره آفلاتوکسین ها
آکراتوکسین:
اکراتوکسین ها توسط قارچ‌های پنی سیلیوم و آسپرژیلوس ترشح می‌گردد که در گروه توکسین‌های غیر قطبی قرار می‌گیرد. اکراتوکسین ها کلیه‌ها را درگیر می‌کند و علاوه بر افزایش اندازه آن ها، سبب ایجاد زخم‌هایی در آنها می‌شود. اکراتوکسین در بارداری خلل ایجاد می‌کند و باعث سقط جنین می‌شود.
زیرالنون:
زیرالنون ها غیر قطبی هستند. تولید این سموم در شرایط رطوبت بالا و نوسانات دمایی پایین و متوسط تقویت می‌شود.این نوع سم در مقادیر بالا ایجاد مسمومیت می‌کنند.
به دلیل ساختار شیمیایی مشابه با هورمون استروژن به آن هورمون استروژن کاذب نیز می‌گویند که این سم مجاری تناسلی دام را درگیر کرده و بنابراین سبب سقط جنین، مرگ زودرس جنین و ناقص الخلقه شدن آن و همچنین فحلی کاذب و کاهش باروری را در پی دارند.
از عوارض دیگر آن می‌توان به افزایش حجم بافت پستانی در تلیسه ها، تورم و بیرون زدگی و ترشحات بسیار واژن، کاهش عملکرد دام و ضعف سیستم ایمنی اشاره کرد.
زیرالنون ها یکی از مهم‌ترین مایکوتوکسین های رایج در جیره های آلوده گاوهای شیری می‌باشند که عمدتاً از طریق غلات وسیلاژهای آلوده به خصوص سیلاژ ذرت وارد جیره می‌شوند. سهم سیلاژ آلوده به مایکوتوکسین تا 3 برابر بیشتر از سایر اجزای خوراک است.
تریکوتسن:
تریکوتسن ها از گونه‌های فوزاریوم نشات می‌گیرند. این مایکوتوکسین عامل مسمومیت بوده و باعث کاهش مصرف خوراک می‌گردند و منجر به کاهش تولید می شوند.
در گاوها باعث افزایش شمار سلول‌های سوماتیک و اختلالات تولید مثلی و کاهش باروری می‌گردند. خونریزی روده، کتوز، اسهال و تضعیف سیستم ایمنی از اثرات دیگر این مایکوتوکسین است.
در طیور علت کاهش وزن گیری بوده و در نهایت به افزایش تلفات منجر خواهند شد. این سم در مقادیر بالا برای جوجه‌های گوشتی باعث ادم حاد حفره شکمی، زخم‌های دهانی، اختلالات عصبی و نهایتا مرگ می‌شود.
فومونیسین:
فومونیسین ها اکثراً در قارچ های فوزاریوم و آلترناریا ساخته شده و اثرات خود را روی کبد و کلیه می‌گذارند. همچنین این سموم در سیستم عصبی از طریق مهار تولید اسفنگولیپید ها سبب نابودی غلاف میلین می‌شوند.
میزان سطح بی خطر آنها در طیور گوشتی 50 قسمت در میلیون و در طیور مادر و تخمگذار 15 قسمت در میلیون توصیه شده است.
فومونیزین کبد دام را درگیر کرده و کاهش مصرف خوراک و کاهش تولید شیر را به همراه دارد. سیستم ایمنی را تضعیف کرده و دارای اثرات سرطان زایی میباشد.
عوارض کلی ناشی از مصرف مایکوتوکسین ها در دام و طیور:
1-ضایعات کبدی و کلیوی
2-افزایش سقط و اختلال در تولیدمثل
3-اختلال در سیستم ایمنی
4-کاهش عملکرد و تولید افزایش دفع آب بدن
5-اسهال
6-کاهش جذب ویتامین‌های گروه B
7-تخریب فلور میکروبی و ایجاد بیماری‌هایی مانند کتوز و اسیدوز
8-افزایش بیماری‌های التهابی دستگاه گوارش
9-افزایش دفع آفلاتوکسین ام 1 با شیر و ایجاد اثرات سرطان زایی این ماده در انسان
اثرات اختصاصی مایکوتوکسین ها در گاوهای شیری:
تحقیقات نشان داده اند بیش از 60 درصد مواد خوراکی مورد استفاده در تغذیه دام‌ها، حداقل به یک نوع مایکوتوکسین آلوده هستند. این سموم علاوه بر کنجاله بادام زمینی در کنجاله تخم پنبه، سویا، ذرت، جو، گندم و یولاف پیدا می‌شوند.
زمانی که مایکوتوکسین ها و اثرات آنها در مزارع پرورش گاو شیری مورد بررسی قرار می‌گیرند، معمولاً اثر مستقیم این ترکیبات روی تولید و سلامت حیوان در نظر گرفته می‌شود.
اثرات کلی مایکوتوکسین ها در دام:
1-افزایش بیش از حد تولید استروژن
2-کاهش باروری
3-سقط جنین
4-آسیب به کبد
5-کاهش تولید شیر
6-پرولاپس رحم
7-اختلالات عصبی
8-بی اشتهایی و کاهش رشد
9-ادم در سیستم تنفسی
10-کاهش کارایی کلیه‌ها
11-تضعیف سیستم ایمنی
12-التهاب روده‌ها و اسهال
10- افزایش سلول‌های سوماتیک موجود در شیر
اثرات کلی مایکوتوکسین ها در طیور:
1-کاهش کیفیت پوسته تخم مرغ
2-کاهش مصرف و جذب خوراک
3-کاهش کارایی کلیه‌ها
4-تضعیف سیستم ایمنی
5-کاهش تولید تخم مرغ و انتقال سم به تخم مرغ
6-کاهش رشد
7-آسیب به کبد
8-ضعف در تولید مثل
9- افزایش مصرف آب
10-بی رنگ شدن و کاهش کیفیت زرده
11-تاخیر در بلوغ جنسی و ایجاد کیست‌های تخمدانی
12-مشکلات تنفسی
13-زخم‌های پوستی و دهانی و زخم شدن سنگدان
14-اسهال
15-انسداد عروق و نقرس
راه حل مقابله با مایکوتوکسین
استفاده از توکسین بایندرهای چند جزئی به همراه ترکیبات کاهش دهنده ی اثرات مایکوتوکسین ها می تواند نقش موثری در پیشگیری از عوارض مایکوتوکسین ها در دام، طیور، آبزیان و انسان داشته باشد. شرکت سپهر ماکیان فرتاک، ارائه دهنده ی توکسین بایندرهای 4 جزیی و 8 جزئی A-Guard و A-Guard Plus می باشد که این محصولات تشکیل شده از با کیفیت ترین اجزا هستند.
جهت کسب اطلاعات بیشتر، مشاوره ی فنی و تهیه ی این محصولات می توانید از طریق راه های ارتباطی با ما در تماس باشید.
