اثر سموم قارچی یا کپکی (مایکوتوکسین ها)، بر ناهنجاری های گوارشی دام، طیور و آبزیان از جمله مواردی است که زیان های هنگفتی را بر صنعت تولید محصولات حیوانی وارد کرده است. در این مقاله قصد داریم به این موضوع بپردازیم.
اثر سموم قارچی (مایکوتوکسین ها) بر بیماری های گوارشی دام و طیور
مایکوتوکسین ها در هنگام بروز ناهنجاری های گوارشی تک معده ای ها جزو متهم های ردیف اول هستند. با این وجود نقش آن ها در بیماری های گوارشی طیور، نشخوارکنندگان و آبزیان از جمله مواردی است که کمتر به آن توجه گردیده است. در حالی که یافته های اخیر محققان حاکی از اثرات قابل توجه مایکوتوکسین ها بر سلامت دستگاه گوارش حیوانات در بخش های شکمبه و روده است. در این مقاله قصد داریم با نگاهی دقیق تر به اثر مایکوتوکسین ها بر ناهنجاری های گوارشی حیوانات بپردازیم.
سموم قارچی در حیوانات پرورشی
وجود سطح بالای سموم قارچی در خوراک دام، به خصوص نشخوارکنندگان که از منابع غذایی دارای کیفیت پایین تر استفاده می کنند هیچگاه دور از انتظار نیست. معمولا در هنگام توجه به مایکوتوکسین ها در گاو شیری، تمرکز معطوف بر ویژگی های تولیدمثلی، نرخ زنده مانی جنین یا جوجه درآوری است. اما اثرات مایکوتوکسین ها بر عملکرد دستگاه گوارش از جمله مواردی است که کمتر به جزئیات آن اشاره شده است.
اهمیت سلامت دستگاه گوارش
دستگاه گوارش به عنوان یک سد انتخابی فعال که وظیفه آن هضم و جذب مواد مغذی مورد نیاز است، در بدن جانوران فعالیت می کند. در صورت وجود هرگونه اخلال در دستگاه گوارش نخستین اتفاق، افت عملکردی در رشد، تولید، تولیدمثل؛ اختلالات متابولیسمی و ضعف دستگاه های دیگر از جمله دستگاه ایمنی می باشد که نتیجه آن ایجاد بیماری های ثانویه است. همچنین به هم خوردن ویژگی انتخابی جذب موجب ورود عوامل پاتوژن و مسمومیت زا به بدن و آسیب به دیگر ارگان های حیاتی بدن می شود. به همین سبب بخش قابل توجهی از سیستم دفاعی بدن در دستگاه گوارش و اطراف آن مستقر است.
هماهنگی و ارتباط بین بافت اپیتالیال یا پوششی دستگاه گوارش، میکروارگانیسم های موجود در آن، سلول های ایمنی مستقر در دستگاه گوارش و مواد مغذی موجب تنظیم مکانیسم های حفظ کننده ی هموستازی دستگاه گوارش هستند. هرگونه ایجاد ناهماهنگی در این میان می تواند منجر به ناهنجاری هایی از جمله عفونت ها، نشت روده ای و بر هم خوردن تعادل میکروبی دستگاه گوارش به ضرر میزبان گردد.
عوامل تهدید کننده سلامت دستگاه گوارش
عوامل میکروبی بیماری زا، مواد مسمومیت زا، مایکوتوکسین ها، رادیکال های آزاد و سایر تنش های داخلی و بیرونی از جمله مخاطرات عمده دستگاه گوارش هستند. هر یک از این عوامل می توانند شرایط را برای بروز یا شدت عوامل دیگر فراهم نمایند. در این میان مایکوتوکسین ها یکی از مهمترین موارد هستند. چرا که سلامت دام و محصول تولیدی آن ها را به صورت همزمان تهدید می کنند.
مایکوتوکسین چیست؟
مایکوتوکسین ها یا سموم قارچی متابولیت های ثانویه برخی از کپک های موجود در محصولات گیاهی یا جانوری مورد استفاده در خوراک دام، طیور و آبزیان هستند. آلودگی به این سموم در مراحل مختلف تولید، برداشت، فراوری و نگه داری مواد اولیه اتفاق می افند.
اثرات مایکوتوکسین ها بر سلامت دستگاه گوارش
هماهنگی و ارتباط بین بافت اپیتالیال یا پوششی دستگاه گوارش، میکروارگانیسم های موجود در آن، سلول های ایمنی مستقر در دستگاه گوارش و مواد مغذی موجب تنظیم مکانیسم های حفظ کننده ی هموستازی دستگاه گوارش هستند. هرگونه ایجاد ناهماهنگی در این میان می تواند منجر به ناهنجاری هایی از جمله عفونت ها، نشت روده ای و بر هم خوردن تعادل میکروبی دستگاه گوارش به ضرر میزبان گردد.
در این میان، مایکوتوکسین ها، حتی در مقادیر اندک یکی از عوامل مهم بر هم زننده ی تعادل دستگاه گوارش هستند. برهمکنش های میان مایکوتوکسین ها و محیط دستگاه گوارش از راه های متفاوتی صورت می گیرد که این مسئله لزوم استراتژی های چندگانه مقابله با مایکوتوکسین ها را می طلبد.
وبینار سلامت دستگاه گوارش از دیدگاه تغذیه
ارائه: دکتر مجید علیایی عضو هیات علمی دانشگاه تبریز
مدت زمان وبینار: 110 دقیقه
زمان برگزاری وبینار: 25 آبان 1401
عارضه نشت گوارشی در اثر مایکوتوکسین ها
بافت اپیتلیال یا پوششی، یک لایه از سلول هایی است که حد مرز محتویات داخلی دستگاه گوارش و بخش داخلی روده و سیستم انتقال خون است و به عنوان یک دیواره انتخابی عمل می کند. همچنین این لایه پوششی گسترده ترین و مهمترین مرز برای جلوگیری ورود مواد مضر موجود در مسیر روده ای گوارشی از قبیل آنتی ژن های خارجی، میکروارگانسیم ها و سموم آن ها است. مایکوتوکسین ها موجب آسیب دیدن مرز روده ای می شوند و نشت روده را القا می کنند. علت این مسئله بر هم خوردن یکنواختی و پیوستگی سلول های پوششی و کندی ترمیم آن ها عنوان می شود. دانشمندان با اندازه گیری مقاومت انتقال الکتریکی اپیتلیال و بیان ژن های مرتبط با پروتئین های اتصالات محکم بین سلولی تک معده ای ها در تحقیقات برون تنی دریافتند که مایکوتوکسین هایی نظیر دئوکسی نوالنول (DON) و فیومونیسین ها (FUM) قادرند نشت پذیری لایه اپیتالیال را افزایش دهند. همچنین مایکوتوکسین ها موجب کاهش زنده مانی و تکثیر سلول های اپیتالیال می شوند.
مقاله پیشنهادی:استراتژی های حفظ سلامت دستگاه گوارش طیور
در کنار اثرات منفی مایکوتوکسین ها بر بافت اپیتالیال روده، آن ها اثرات منفی خود را بر دیگر ارکان پوشش روده ای از قبیل لایه موکوسی، ترشح پپتیدهای ضد میکروبی، کیموسین ها و سیتوکین ها و تنش اکسیداتیو می گذارند. در آزمایشی دیگر، قرار گرفتن در معرض DON و یا زیرالنون (ZEN) تعداد سلول های گابلت که مهمترین ترشح کنندگان موکوس هستند راه کاهش داد. علاوه بر آن مقادیر پایین تر DON موجب کاهش تولید موسین روده ای گردید که در اثر کاهش بیان ژن های مرتبط با پروتئین های مرتبط با موسین بود. مایکوتوکسین های متعددی نیز قادرند تولید سیتوکین های ضد عفونت روده ای را کاهش دهند. برای مثال حضور DON در روده موجب افزایش فاکتورهای عفونی از جمله افزایش بیان اینترلوکین ها و فاکتورهای نکروزی توموری گردید.
اثر مایکوتوکسین ها بر میکروارگانیسم های دستگاه گوارش
دستگاه گوارش میزبان جمعیت میکروارگانیسمی پویا که تشکیل دهنده اکوسیستم و رابطه همزیستی با حیوان میزبان است می باشد. میکروارگانیسم های روده ای دارای نقش های فیزیولوژیکی نظیر نقش های تولیدی، ساختاری و متابولیک، تنظیم هموستازی میزبان به وسیله فراهمی هضم و جذب بهینه، تنظیم متابولیسم انرژی، جلوگیری از عفونت های موکوسی و تنظیم دستگاه ایمنی هستند.
بر هم خوردن تعادل اکوسیستم میکروارگانیسم ها در طول دوره پرورش حیوانات پرورشی به طور موثری ممکن است خطر بروز بیماری ها را افزایش دهد. مطالعاتی با هدف بررسی اثر مایکوتوکسین ها بر میکروارگانیسم های دستگاه گوارش انجام شده اند که نشان می دهند که سموم قارچی بر پراکندگی خانواده های باکتری لاچنوسپیراس، رومینوکوکوس، لاکتوسپیراس، فاسیلیباکتریوم، کلوستریدیا، انتروباکترها و روسبوریا می توانند موثر باشند. این تغییرات ممکن است به خاطر تاثیر مایکوتوکسین ها بر فیزیولوژی دستگاه گوارش، فعالیت انتروسیت ها و تولید موکوس باشد.
انواع مختلف سموم قارچی را بشناسید!
اثر مایکوتوکسین ها بر بیماری های عفونی
مشاهده اثرات منفی مایکوتوکسین ها بر فیزیولوژی دستگاه گوارش و سیستم ایمنی، نگرانی ها در مورد بیماری های رایج دستگاه گوارش در حیوانات پرورشی را افزایش داده است. بیماری هایی همچون سالمونلا، سندرم روده نشت پذیر(Leaky gut) و اختلالات ایمنی ممکن است مرتبت با مایکوتوکسین ها باشند.
در یک مطالعه کبوترهایی که خوراک آلوده به DON را مصرف کردند نسبت به گروه شاهد میزان آلودگی سالمونلایی بالاتری را نشان دادند. همچنین مشاهده شد که مایکوتوکسین های DON و FUM می تواند یک عامل مستعد کننده برای رشد کلستریدیوم پرفرجنس باشد که عامل ایجاد کننده انتریت نکروتیک در جوجه های گوشتی است.
مطالعه دیگری نشان داد که مایکوتوکسین DON می تواند باعث اثرگذاری بیشتر باکتری کامپلوباکتر ژژونی که یکی از عوامل مهم بیماری های روده جوجه های گوشتی است، گردد.
ضرورت مهار سموم قارچی
در مجموع باید گفت مشاهدات علمی نشان می دهند که کنار اثرات منفی مایکوتوکسین ها بر شاخصه های رشدی دستگاه گوارش نظیر طول ویلی، اتصالات محکم بین سلولی، سیستم ایمنی موکوس، تنش اکسیداتیو و تنظیم فلور میکروبی دستگاه گوارش بسیار گسترده است. در نتیجه این اثرات، بیماری های گوارشی، ناهنجاری های متابولیکی، ضعف عمومی سیستم ایمنی در برابر بیماری های عفنی و بر هم خوردن تعادل میکروارگانیسمی دستگاه گوارش اتفاق خواهد افتاد.
بنابراین استفاده از توکسین بایندر با کیفیت و ترکیبات کاهش دهنده اثرات سموم قارچی جهت پیشگیری از مشکلات ناشی از آن ها الزامی است.
شرکت افزودنی های خوراک سپهرماکیان فرتاک، با تولید توکسین بایندرهای A-Guard و A-Guard Plus (دارای ترکیبات گیاهی و ایمنی زا) توانسته است راهکاری مطمئن برای مهار مایکوتوکسین ها و عوارض جانبی آن ها بر بدن دام، طیور و آبزیان پرورشی ارائه دهد.
جهت آشنایی بیشتر با این محصولات می توانید از طریق راه های ارتباطی با کارشناسان این شرکت در تماس باشید.
مقاله پیشنهادی: مایکوتوکسین ها ؛ تهدیدی برای سلامت انسان و تولیدات دامی
