تغذیه دام یک علم پیچیده و چندجانبه است که پل رابطی میان مواد خوراکی گوناگون و تامین احتیاجات حیوان است. تغذیه دام یکی از شاخه های اصلی دانش دامپروری است که به صور تخصصی در شاخه های دام های صنعتی (نشخوارکنندگان)، طیور، آبزیان، حیوانات خانگی، اسب و … ادامه می یابد. در این مقاله قصد داریم به طور اجمالی مقدماتی را در رابطه با تغذیه دام و اصطلاحات رایج در آن توضیح دهیم.
خوراک دام چیست؟
هر آنچه قادر باشد احتیاجات بدن دام به مواد مغذی را برطرف نماید خوراک دام نامیده می شود. خوراک دام معمولا تشکیل شده از مواد غذایی غیر قابل استفاده برای انسان و یا ترکیبات دارای ارزش تغذیه ای متوسط و پایین برای انسان است. ترکیباتی نظیر علوفه ها (یونجه، شبدر، کاه و یا علوفه های مرتعی)، پسماندهای صنایع کشاورزی (سبوس، کنجاله های روغنکشی سویا، کلزا، آفتابگردان، تخم پنبه و …)، غلات (جو، ذرت، گندم و…) به میزان فراوانی در تغذیه دام استفاده می شوند. هر یک از این خوراک ها خواص اختصاصی خود را برای بدن حیوان مصرف کننده دارند. بنابراین خوراک دام تشکیل شده از مواد مختلف به علاوه مکمل ها و افزودنی های خوراک است که می تواند احتیاجات حیوان را برای رشد، تولید مثل، تولید محصول و سلامت برطرف نماید.
ماده مغذی بخش های یک خوراک شامل کربوهیدرات ها، چربی ها، پروتئین ها، مواد معدنی، ویتامین ها و مواد معدنی است. هر حیوان بسته به توانایی خود و نوع خوراک می تواند تمامی یا بخشی از مواد مغذی موجود در خوراک را هضم نماید.
در مقاله منابع خوراک دام – معرفی انواع اجزاء خوراک دام اطلاعات بیشتری در رابطه با انواع خوراک دام و ویژگی های آن ها در اختیار شما قرار گرفته است.
احتیاجات غذایی دام
احتیاجات غذایی دام یکی از مباحث مهم در دانش تغذیه است. حیوانات پرورش منابع غذایی مصرف شده را در مسیرهای متفاوتی هزینه می کنند. رشد یا وزن گیری، نگهداری، تولید مثل و تولید شیر یا رشد جنین از جمله مسیرهای اصلی هستند که مواد غذایی مصرفی شامل انرژی، پروتئین، ویتامین ها، مواد معدنی و سایر ترکیبات مغذی در آن ها استفاده می شوند. هر حیوان پرورشی بسته به مرحله ی زندگی خود دارای سطح متفاوتی از احتیاجات غذایی است. همچنین میزان جثه و تولید نیز در میزان احتیاجات موثر است.
فرمول یا جیره غذایی دام ها چیست؟
فرمول یا جیره غذایی گاوها و گوسفندها باید توسط یک متخصص تغذیه ( کارشناس دامپروری) که با دامپزشک متفاوت است نوشته شود. این فرمول شامل درصد تشکیل دهنده ی هر یک از مواد خوراکی از جمله علوفه ها، غلات، کنجاله ها، مکمل ها و افزودنی ها است. یک جیره نویس با توجه به احتیاجات غذایی دام مورد نظر و منابع غذایی در دسترس و خواص و آنالیز آن ها اقدام به نوشتن جیره می کند. این فرمول غذایی باید تامین کننده احتیاجات یک روز حیوان باشد.
فرمول خوراک دام معمولا شامل دو بخش کنسانتره (مخلوط غلاتی مثل جو، ذرت و گندم در کنار کنجاله ها، پودرهای پروتئیه، مواد معدنی و مکمل های غذایی) و علوفه است. در نهایت این دو بخش با یکدیگر به طور کامل ترکیب می شوند و خوراک کامل را تشکیل می دهند. باید توجه داشت که دام ها باید علاوه بر داشتن جیره ثابت روزانه از خوراک کاملا مخلوط شده استفاده کنند. امروزه بسیاری از پرورش دهندگان، به ویژه دامداران پرواری به خرید کنسانتره یا خوراک آماده روی آورده اند.
چه خوراک هایی را به دام بدهیم؟
دام هایی مانند گاو یا گوسفند می توانند از مواد غذایی متنوعی استفاده کنند. اما اولین شرط در تغذیه آن ها تهیه مواد اولیه با کیفیت و ثبات ترکیب خوراک مصرفی روزانه است. پسماندهای مواد غذایی مانند پوست یا تفاله میوه جات و پسماندهای کارخانجات صنایع غذایی نظیر چیپس، پفک، ماکارونی و … می توانند بخشی از خوراک باشند. اما به دلیل خطرآلودگی ها میکروبی و سموم قارچی در اثر فاسد شدگی این منابع غذایی باید از مصرف بالای آن ها اجتناب کرد.
باید توجه داشت که دام های صنعتی به دلیل تولید بالا حساسیت بالایی نیز به کیفیت خوراک مصرفی دارند و از دادن خوراک های کپک زده یا فاسد به آن ها باید جدا خودداری کرد. بیماری، کاهش تولید، سقط جنین و تلفات از عوارض استفاده از خوراک کپک زده و بی کیفیت در دام هستند. اگر آن ها به دلیل ذات طبیعی خود که تمایل به مصرف هر ماده غذایی برای بقا دارند، خوراک های بی کیفیت را مصرف کرده و اعتراضی نمی کنند (!!!) دلیل بر اینکه می توانیم هر نوع خوراکی را به آن ها بخورانیم نیست.
خوراک دام اقتصادی یا ارزان قیمت
دامداری یک فعالیت اقتصادی است. بنابراین خوراک مورد استفاده از آن نیز باید اقتصادی باشد تا قیمت تمام شده برای بهترین راندمان اقتصادی تولید کاهش یابد. استفاده از ترکیبات ارزان قیمت تر شاید تا قسمتی بتواند جوابگوی این نیاز باشد. این خوراک ها که شامل پسماندهای صنعت غذای انسانی ( انواع کاه، تفاله مرکبات یا زیتون، چقندر قند، کنجاله های روغن کشی، باگاس نیشکر و…) هستند می توانند تا حدودی مورد استفاده قرار گیرند. اما باید توجه داشت که نمی توان از میزان بالای آن ها استفاده کرد. دلایل عمده این مسئله شامل موارد زیر هستند.
اول: میزان مواد مغذی آن ها در برابر خوراک های اصلی نظیر ذرت، جو، کنجاله سویا و … پایین است و دام دچار کمبود منابع غذایی می شود.
دوم: احتمال وجود مواد ضد تغذیه ای در آن ها وجود دارد. مواد ضد تغذیه ای ترکیباتی در خوراک ها هستند که باعث کاهش عملکرد سایر خوراک ها و عملکرد کلی دام می شوند
سوم: احتمال آلودگی بالای خوراک های پسماند وجود دارد. همانطور که گفته شد خطر آلودگی های میکروبی و قارچی و همچنین چربی های اکسید شده در آن ها بالا است.
بنابراین استفاده از این ترکیبات با توجه به ضرورت ها باید انجام شود. برخی از نهاده های دامی با توجه به شرایط اقتصادی و بازار در برخی اوقات قیمت بالایی دارند. کنجاله سویا یکی از مهمترین نهاده ها از این گروه است. پیش از این در مقاله پنج جایگزین کنجاله سویا در خوراک دام و طیور به خوراک های جایگزین دام پرداخته ایم.
استفاده از اوره کشاورزی در خوراک دام یکی از مواردی است که در دامداری ها یا کارخانجات خوراک اتفاق می افتد. لازم به هشدار است که اوره ترکیبی بسیار سمی برای حیوان بوده و میزان بالای آن می تواند در آن ایجاد مسمومیت کرده و باعث مرگ شود. بنابراین پیش از استفاده از این ترکیبات باید با کارشناس مشاور تغذیه دام مشورت نمود.
افزودنی خوراک دام
افزودنی های خوراک دام ترکیباتی هستند که به طور مستقیم تامین کننده ی بخش قابل توجهی از احتیاجات غذایی حیوانات پرورشی نیستند. اما به دلیل اثرگذاری مستقیم بر سلامت آن ها و رفع تهدیدات سلامتی، در تغذیه دام استفاده می شود.
در این مقاله تلاش شد اطلاعات اولیه ای را در رابطه با تغذیه دام در اختیار تولیدکنندگان و علاقمندان قرار دهیم. به طور کلی تغذیه دام یک دانش پیچیده و پیشرفته است که برای این کار باید از متخصصان این امر کمک گرفت. شرکت سپهر سامان فرتاک به دنبال آن است که با ارائه مطالب علمی تخصصی دانش صنعت دامپروری کشور را ارتقا بخشد. شما می توانید با دنبال کردن صفحات شرکت سپهر سامان فرتاک در شبکه های اجتماعی از به روزترین مطالب علمی آگاه شوید. همچنین در صورت نیاز به خرید افزودنی های خوراک از طریق راه های ارتباطی می توانید با کارشناسان فنی ما در تماس باشید.
