کوکسیدیوز در طیور و راههای پیشگیری و درمان آن

کوکسیدیوز مهمترین بیماری تک یاخته ای شایع در پرندگان اهلی و سایر ماکیان است. عامل این بیماری، انگل های روده ای از جنس ایمریا (Eimeria) هستند. دراین مقاله، روش های درمان و پیشگیری با این بیماری به اختصار نوشته شده است. با ما همراه باشید.

مقدمه

 یکی از مهم ترین علائم بیماری کوکسیدیوز، مشاهده خون در مدفوع جوجه ها است. این بیماری بسیار سریع انتقال یافته و با آسیب گسترده به مخاط روده، آنتریت، نکروز و اسهال خونی و علائم بالینی مانند پرهای ژولیده، خواب آلودگی، کم خونی و کاهش اندازه سر در طیور مشخص می شود. زیان های اقتصادی سالانه این انگل در صنعت طیور بی شمار است.

 پرورش طیور به طور کاملا صنعتی، گسترش انگل ایمریا در مرغداری ها را کاهش داده است. بیماری زایی این انگل، تحت شرایط ژنتیکی میزبان، عوامل ضد تغذیه ای، بیماری های همزمان، آلودگی های مایکوتوکسین و سن میزبان قرار می گیرد. کوکسیدیوز معمولأ در پرندگان جوان و در حال رشد و پرندگان بالغ حساس، غالب تر است.

چرخه زندگی ایمریا

انگل ایمریا سه مرحله رشد جنسی و غیرجنسی بسیار پیچیده (اسپوروگونی، شیزوگونی و گامتوگونی) دارد. که پس از بلوغ تخم های ایمریا (اووسیست)، چرخه زندگی آن شروع می شود. اووسیست های دفع شده در مدفوع طیور در محیط مناسب (رطوبت، اکسیژن مناسب و دمای بهینه 25 الی 30 درجه سانتی گراد) طی بازه زمانی 1 الی 2 روز تشکیل اسپور می دهند و بسته به شرایط محیطی دوره زنده مانی متفاوتی دارند.

شیوع بیماری کوکسیدیوز در طیور

اووسیست ها تقریبأ به طور کلی در کلیه مرغداری ها وجود دارند اما، تا زمانی که تشکیل اسپور ندهند عفونی نیستند. تخم انگل ایمریا پس از بلعیده شدن توسط طیور، اووسیست های اسپوردار بالغ شده و در لایه های مخاطی اپیتلیوم روده تکثیر یافته و موجب التهاب، خونریزی، اسهال و تلفات می شوند.

با توجه به چرخه زندگی اووسیست که در تصویر بالا مشاهده می کنید، هر اووسیست عفونی از چهار اسپوروسیست تشکیل شده، همچنین هر اسپوروسیست نیز حاوی دو اسپوروزوئید است. نمک های صفراوی و کیموتریپسین موجود در دستگاه گوارش، اسپوروزوئید ها را تحریک به حمله به سلول های روده کرده و باعث شروع رشد غیر جنسی و جنسی آن ها می شود. در نتیجه هزاران اووسیت جدید در روده میزبان تولید شده و این اووسیت ها از طریق مدفوع طیور پخش می شوند. چرخه زندگی انگل های ایمریا 4 الی 7 روزه است. به منظور افزایش ایمنی گله ها نسبت به بیماری کوکسیدیوز، باید 2 الی 3 بار این چرخه زندگی انگلی در بدن طیور تکرار شود.

اووسیست ها در بستر و در محل مرغداری وجود دارند و همراه با لباس، کفش، گردو غبار، حشرات و… پخش شده و موجب آلودگی بستر، خوراک و آب می شوند.  پس از بلعیده شدن اووسیست ها توسط سایر مرغ های فارم پرورشی، بیماری کوکسیدیوز در مرغداری گسترش یافته و در نهایت موجب کاهش عملکرد پرنده و یا تضعیف سیستم ایمنی، رشد و افزایش مصرف داروها می شود. کوکسیدیا ها دارای میزبان های اختصاصی هستند بنابراین بین گونه های مختلف طیور انتقال نمی یابند.

روش های پیشگیری از بیماری کوکسیدیوز در مرغداری ها

مهمترین خط دفاعی برای پیشگیری از بیماری کوکسیدیوز، ایجاد یک محیط ایمن و کاملأ بهداشتی در مرغداری است. اووسیست ها به برخی از مواد ضد عفونی کننده مقاوم بوده اما در اثر یخ زدگی و یا دمای بالای محیط از بین می روند.

بسته به نوع بهره وری از طیور، روش های کنترل و درمان کوکسیدیوز متفاوت است. از جمله روش های مقابله با این بیماری واکسیناسیون، کوکسیدیواستات ها، پروبیوتیک ها، مولتی ویتامین ها، استفاده از حشره کش ها، شناسایی و درمان پرندگان بیمار، جداسازی گله های چند سنی است که در مجموع باعث افزایش امنیت زیستی بین گله ها و کارکنان می شود.

دارو ها و واکسن های ضد کوکسیدیوز

در زمان درگیری طیور با بیماری کوکسیدیوز، استفاده از واکسن و دارو می تواند تا حدود زیادی از زیان های اقتصادی گله جلوگیری کند. نکته حائز اهمیت در این زمینه این است که انگل های ایمریا گونه های مختلفی دارند. در نتیجه، در انتخاب ترکیبات ضد کوکسیدیوز به چندگانه بودن آن ها باید توجه شود. به طور کلی، واکسن های ضد کوکسیدیوز در سن 7 الی 10 روزگی در مرغداری ها می تواند ایمنی گله را نسبت به این بیماری افزایش دهند. با توجه به گونه های انگلی رایج در منطقه و مشاوره با دامپزشک گله، مناسب ترین ترکیب انتخاب شود.

نقش ترکیبات بهبود دهنده دستگاه گوارش (پروبیوتیک،توکسین بایندر و اسیدیفایر) در زمان درگیری با بیماری کوکسیدیوز

در زمان درگیری روده به انگل ایمریا و آسیب دیواره روده، توصیه می شود علاوه بر مصرف ترکیبات ضد کوکسیدیوز، از مولتی ویتامین ها و پروبیوتیک ها برای تغییر فلور میکروبی روده استفاده شود. بنابراین با استفاده از ترکیبات پروبیوتیکی، می توان جمعیت غالب باکتری های مفید دستگاه گوارش را افزایش و از التهابات روده جلوگیری کرد.

مایکوتوکسین هایی مانند فیومنسین و داکسی نیوالنون با تأثیر گذاری برسیستم گوارش پرنده، بستر مناسبی برای رشد پاتوژن هایی مانند ایمریا،کلستریدیوم و ای کلای ایجاد می کنند. بنابراین، در زمان درگیری به کوکسیدیوز مایکوتوکسین های خوراک حتی در سطح مجاز، این بیماری را تشدید می نمایند. پرورش دهندگان طیور در زمان درگیری به این بیماری، می توانند آلودگی خوراک را با استفاده از نهاده های با کیفیت، ترکیبات ضدعفونی کننده خوراک و توکسین بایندرها کنترل کنند.

در زمان درگیری طیور به بیماری کوکسیدیوز، به دلیل تخریب بافت دیواره روده، هضم و جذب خوراک کاهش یافته و جمعیت باکتری های مضر دستگاه گوارش افزایش می یابد. در واقع، علاوه بر درگیری دستگاه گوارش به انگل ایمریا، جمعیت غالب پاتوژن های دستگاه گوارش افزایش خواهند یافت. یکی دیگر از راهکارهای مقابله با تشدید این بیماری استفاده از ترکیبات اسیدیفایر به دلیل خاصیت آنتی باکتریال و افزایش هضم و جذب خوراک  توسط این ترکیبات است. اسیدهای آلی با کاهش pH دستگاه گوارش، مانع از رشد باکتری های مضر و افزایش ترشح آنزیم های گوارشی می شوند.