با رعایت نکات مدیریتی پرورش گوساله ها، می توان از حداکثر ظرفیت ژنتیکی آن ها در راستای بهبود عملکرد گله استفاده کرد. وزن گوساله ها در زمان تولد و حفظ سلامت آن در دوره شیرخوارگی بسیار حائز اهمیت است. در این وبینار آقای دکتر جهانی، عضو هیئت علمی دانشگاه کردستان به بررسی اهمیت مصرف خوراک جامد (استارتر) در گوساله های شیرخوار پرداخته اند.
مقدمه
در گله های گاو شیری ما همواره به دنبال این هستیم که گوساله در زمان تولد وزن مناسبی داشته باشد و دوره شیرخوارگی را به سلامت طی کند تا در نهایت گوساله های ماده به عنوان گاو شیرده با عملکرد مناسب در گله مورد استفاده قرار گیرند. امروزه اکثر فارم های گاو شیری از ظرفیت ژنتیکی نسبتا بالایی برخوردارند که رعایت نکات مدیریتی پرورش گوساله ( مصرف خوراک جامد و مایع، اهمیت و چگونگی توسعه شکمبه و تاثیر آن بر عملکرد گوساله، مصرف استارتر و توسعه شکمبه، مصرف استارتر، سلامت و عملکرد در بعد از شیرگیری) در فارم ها می تواند به استفاده از این ظرفیت جهت بهبود عملکرد گله کمک کند.
در گوساله های شیرخوار به منظور ورود به برنامه تولید مثلی گله (نژاد هلشتاین تا سن تقریبا 13 ماهگی) از زمان قطع مصرف شیر تا زمان شروع مصرف خوراک دوره رشد (TMR) جهت استفاده از نهایت ظرفیت ژنتیکی آن ها و بهبود عملکرد گله، رعایت استانداردهای وزن گیری متفاوت برای نژادهای مختلف بسیار حائز اهمیت است. به طور کلی، ما انتظار داریم وزن تولد 6% از وزن بلوغ، در زمان قطع شیر حدودا 12 % از وزن بلوغ، قبل از ورود به برنامه تولید مثلی 45% وزن بلوغ و در زمان ورود به برنامه تلقیح مصنوعی 55% درصد از وزن بلوغ باشد . همچنین در ادامه در اولین زایش 85% وزن بلوغ، در دومین زایش 90% وزن بلوغ و نهایتا در زایش سوم بلوغ جسمی را دام به دست خواهد آورد.
اهمیت رشد و عملکرد آن در گله های گاو شیری
مطالعات بسیاری در دنیا انجام شده که نشان می دهد رابطه ای مستقیم بین افزایش وزن روزانه در 6 هفته اول و تولید شیر در اولین دوره شیردهی ( اولین شکم زایش) وجود دارد. براساس مطالعات، مشخص شده که گوساله هایی که افزایش وزن روزانه آن ها از 500 گرم (هر 100 گرم بیشتر از 500 گرم به بالا) در اولین شکم زایش حدود 113 تا 155 گرم شیر بیشتری را ارائه داده اند. بنابراین به منظور بهبود عملکردگوساله، حداقل افزایش وزن 500 گرم در روز مطلوب خواهد بود و هر چقدر از این 500 گرم افزایش وزن روزانه بیشتری داشته باشد افزایش تولید شیر بیشتری مشاهده خواهد شد.
سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که: افزایش وزن به چه صورت به دست می آید؟
افزایش در DMI شیر مصرفی یا افزایش در مصرف خوراک جامد (استارتر)؟
انتظار می رود که گوساله هایی که شیر بیشتری می خورند وزن قطع شیر و متوسط افزایش وزن بیشتری داشته باشند، اما باید این نکته را مد نظر قرار داد که سن و وزن قطع شیر هزینه ها و پیامدهایی را دارد که بهتر است افزایش وزن به دست آمده به صورت پیوسته باشد که بعد از قطع شیر گوساله دچار کمبود رشد نشود. دانشمندان در سال 2016 گزارش کردند که هر 100 گرم افزایش در ماده خشک مصرفی بیشتر از شیر یا خوراک مایع، تقریبا 66.2 کیلو شیر بیشتر در اولین دوره شیردهی به دنبال خواهد داشت. اما اگر هر 100 گرم افزایش ماده خشک مصرفی بیشتر از شیر در زمان مصرف همزمان با مصرف استارتر باشد، تقریبا 138.5 کیلو شیر بیشتر در اولین دوره شیردهی را ارائه می دهد. بنابراین، می توان گفت افزایش وزن حاصل از مصرف خوراک جامد می تواند تاثیر بیشتری بر میزان تولید شیر در اولین شکم زایش داشته باشد. هر چند گوساله های قطع شیر شده نسبت به گاوهای شیری، هزینه های اولیه کمتری دارند اما بخش عمده ای از گله را تشکیل می دهند (اصطلاحا پشت گله 50%) که هر چه این عدد به کمتر از 50% گله برسد و درصد مولد ما در گله بیشتر باشد طبیعتا هزینه های کمتری از سرمایه های خود در گله استفاده خواهیم کرد و بیشتر از هزینه های حاصل از فروش شیر می توان بخشی از هزینه های فارم را پوشش داد.
اهمیت عملکرد بعد از قطع شیر، بر بازده اقتصادی پرورش
با افزایش سن دام، بازده خوراک کاهش می یابد و به نبال آن هزینه های خوراک روند کاهشی نرمالی را خواهند داشت. نکته حائز اهمیت این است که بعد از قطع شیر، هزینه تمام شده خوراک برای دستیابی به هر کیلوگرم وزن بدن تا زمانی که دام آبستن می شود هزینه کمتری است و بعد از آبستنی هزینه های خوراک روند افزایشی خواهند داشت. بر اساس مطالعات، ما هر چقدر بتوانیم بعد از قطع شیر تا زمانیکه تلقیح منجر به آبستنی انجام می شود عملکرد بهتری ازگوساله بگیریم چندتا مزیت خواهد داشت: 1- هزینه تمام شده کمتری افزایش وزن را به دنبال خواهد داشت. 2- این نوع رشد، رشدی پروتینی است و تا زمانیکه دام آبستن نشده و ترشح هورمون پروژسترونی ها افزایش پیدا نکرده است طبیعتا میزان چربی کمتری را در بدن ذخیره خواهد کرد و بافت پارانشیمی پستان هم رشد بیشتری را خواهد داشت.
بنابراین این دوره، تحت عنوان دوره فرصت نامیده می شود، از قطع شیر تا تلقیح منجر به آبستنی، تا نهایت استفاده را از آن ببریم. اگر گوساله بتواند قطع شیر را با موفقیت گذرانده و به انداره کافی خوراک جامد مصرف نماید، طبیعتا بعد از قطع شیر دچار کمبود رشد نخواهد شد.
افزایش شیر مصرفی راهکار مناسبی برای دست یابی به ADG بالاتر نیست!
در مطالعات پیشین گزارش شده که گوساله هایی که شیر بیشتری خوردند تا 7 هفتگی افزایش وزن بیشتری داشتند و گروهی که مصرف شیر کمتری داشتند افزایش وزن کمتری نشان دادند، اما بعد از ورود به برنامه قطع شیر خواهیم دید که دسته ای که مصرف شیر بالاتری داشتند دچار افت وزن بیشتری شدند و منحنی رشد گوساله ها از حالت خطی به حالت سینوسی درآمده و این کاهش وزن بعضا تا 12 هفته بعد از تولد جبران نشده است.
عملکرد قبل از شیرگیری عمل موثر بر منحنی رشد بعد از شیردهی است.
سلامت و توسعه شکمبه در گوساله های شیرخوار، کلید موفقیتی است که به دام کمک خواهد کرد تا بعد از قطع شیر رشد گوساله از حالت خطی خارج نشود. اگر گوساله از سلامت برخوردار باشد اما توسعه شکمبه به خوبی انجام نشده باشد گوساله ای خواهیم داشت که منحنی رشد به حالت پلاتیو درآمده و دچار ژولیدگی می شوند و استرس های قطع شیر در این گوساله ها خیلی بیشتر مشاهده خواهد شد و این امر به این دلیل است که دستگاه گوارش آمادگی لازم جهت مصرف خوراک جامد را پیدا نکرده است.
توسعه شکمبه مهم ترین مسئله بعد از مصرف آغوز در گوساله ای شیرخوار است.
- توسعه فیزیکی ( مصرف خوراک جامد، الیاف)
- توسعه متابولیکی یا رشد بافت اپیتلیومی ( اسیدهای چرب فرار)
- توسعه میکروبی ( مصرف خوراک جامد و آب)
در دستگاه گوارش گاو شیری، شکمبه با افزایش سن سهم آن افزایش می یابد به طوریکه در سن 12 هفتگی حدود 65 درصد از حجم معده و پیش معده را در بر می گیرد. در هفته اول شیر از طرق ناودان مری گوساله به شیردان منتقل میشود و در آنجا لخته، هضم و نهایتا به روده وارد می شوند. بنابراین سهم شیردان از 60 درصد دوران شیرخوراگی به 20 درصد در بلوغ می رسد و یک دام بالغ حدودا 80 درصد از حجم دستگاه گوارش در معده و پیش معده را به شکمبه اختصاص می دهد .
در توسعه متابولیکی آنچه نیاز به بررسی دارد حجم دستگاه گوارش نیست بلکه تغییرات در بافت اپیتلیوم شکمبه حائز اهمیت است.. در بدو تولد بافت اپیتلیوم شکمبه تغییر زیادی ندارد اما با افزایش سن (3 تا 4 هفتگی) بافت اپیتلیوم شکمبه رشد و توسعه می یابد که مصرف ماده خشک باعث افزایش طول پرزها می شود و به افزایش سطح جذب مواد مغذی کمک می کند. در مطالعه ای، سطح داخلی شکمبه گوساله هایی که فقط شیر یا شیر با علوفه استفاده کرده اند حتی در سن 12 هفتگی کاملا صاف با پرزهای کوچک بود. اما گوساله هایی که شیر و استارتر همزمان مصرف کردند هم پرزهای شکمبه (افزاایش طول و افزایش سطح جذب) توسعه زیادی یافتند و هم رنگ شکمبه تیره تر بود. در واقع هر چه اندازه پرزها بزرگتر، سطح جذب بهتر و بنابراین عملکرد گوساله بیشتر خواهد بود.
آنچه که در توسعه متابولیکی شکمبه حائز اهمیت است، نقش اسیدهای چرب فرار می باشد.
مصرف استارتر تحت تاثیر چند عامل توسعه متابولیکی شکمبه را تحت تاثیر قرار می دهد:
زمانیکه در گوساله ها مصرف ماده خشک افزایش می یابد، تخمیر شکمبه ای اتفاق می افتد و بنابراین تولید اسیدهای چرب فرار (پروپیونات و بوتیرات) افزایش پیدا خواهد کرد خصوصا در خوراک های با میزان کنسانتره بالا میزان باکتری های تجزیه کننده کربوهیدرات (نشاسته و قندهای محلول) افزایش می یابد که این امر منجر به کاهش pH شکمبه ای می شود.
- مکانیسم اثر پروپیونات:
اسید پروپیونیک به عنوان پیش ساز اصلی گلوکز در نشخوارکنندگان می باشد. افزایش تولید پروپیونات بعد از جذب خون به نوبه خود منجر به افزایش غلظت انسولین در خون می شود. انسولین نقش تکثیر و تهیج سلولی و رشد اپیتلیوم را به عهده دارد. در نتیجه جریان خون اطراف شکمبه افزایش می یابد، سپس در این مرحله رشد پرزهای شکمبه اتفاق خواهد افتاد.
زمانیکه عمده تخمیر در شکمبه بوتریکی و پروپیونیکی باشد بیشترین تاثیر را بر توسعه شکمبه دارند و اسید استیک تاثیر کمتری را در این زمینه دارد که عمدتا توسط باکتری های سلولایتیک تولید می شوند.
- مکانیسم اثر بوتیرات:
خوراک هایی که بر پایه دانه ها یا غلات هستند نسبت به خوراک های علوفه ای نقش بیشتری در توسعه شکمبه خواهند داشت. به این دلیل که خوراک های پر انرژی مانند استارتر تولید اسید پروپیونیک و اسید بوتریک بیشتری را خواهند داشت و اسید بوتریک بیشترین نقش را در توسعه متابولیکی شکمبه (85% جذب شکمبه ای) و افزایش رشد دارد. این امر به این دلیل است که بخش عمده ای از اسید بوتریک در اپیتلیوم شکمبه به استو استات و بتا هیدروکسی بوتیرات (BHBA) متابولیزه می شود و اکسیداسیون در دیواره شکمبه منجر به تولید ATP در حضور اکسیژن و تغییر مسیر خون به سمت اپیتلیوم می شود.
توسعه شکمبه ای ضعیف:
کاهش وزن و تضعیف سیستم ایمنی گوساله از عواقب توسعه شکمبه ای ضعیف است که به راحتی گوساله مستعد انواع بیماری ها، استرس های بعد از قطع شیر و استرس های نزدیک زایمان می شود.
نقش خوراک جامد در تثبیت میکروب های بی هوازی شکمبه
شروع مصرف خوراک جامد در شکل گیری جمعیت میکروبی دستگاه گوارش نقش بسزایی دارد. قبل از مصرف خوراک جامد غلظت بالایی از باکتری های هوازی را در محیط شکمبه داریم، در حالیکه با شروع مصرف خوراک جامد جمعیت باکتری های هوازی در 2 یا3 هفته اول در محیط شکمبه کاهش پیدا خواهد کرد و باکتری های بی هوازی که مطلوب محیط شکمبه هستند شروع به رشد خواهند کرد که این افزایش مصرف خوراک با کاهش pH شکمبه همراه خواهد بود.
تعریف اسیدوز در گوساله های شیرخوار با نشخوارکنندگان بالغ متفاوت است. ما نباید خیلی نگران وقوع اسیدوز در گوساله ها باشیم زیرا ممکن است با شروع مصرف خوراک جامد در شکمبه گوساله تا pH 5.6 را هم مشاهده کنیم و این امر نشان دهنده این است که جذب اسیدهای چرب فرار در شکمبه در حال افزایش است که کمتر سلامت گوساله را به خطر می اندازد. معمولا در نشخوارکنندگان بالغ بسته به روش اندازه گیری pHکمتر از 5.8 را به عنوان اسیدوز تحت حاد تشخیص می دهیم. اما در گوساله های شیرخوار ما می توانیم تا pH 5 و 5.2 را نیز مشاهده کنیم. علائم اسیدوز در گوساله های شیرخوار بی حالی، بی اشتهایی، ناراحتی های گوارشی و حتی در برخی مراحل اسهال و عدم فعالیت شکمبه می باشند. همچنین گوساله ایی که توسعه شکمبه مناسبی داشته باشند، جذب مناسبی از اسیدهای چرب فرار دارند و می توانند خیلی راحت تر نسبت به سایر گوساله ها از بحران اسیدوز عبور کنند و سریعتر pHنرمال را تجربه خواهند کرد.
اگر مصرف خوراک جامد مصرفی (استارتر) در زمان قطع شیر کم باشد!!
به طور کلی، گوساله ها در شرایط بعد از قطع شیر دچار حالت ژولیدگی می شوند که ناشی از استرس های قطع شیر و افزایش غلظت کورتیزول است که نهایتا منجر به اسهال می شود. گوساله های قطع شیر بزرگ جثه تر خواهند بود و آن ها به صورت قابل توجهی مصرف خوراک جامد خود را به دلیل قطع سترسی به شیر افزایش خواهند داد. در نتیجه مقادیر بالایی از اسیدهای چرب فرار در شکمبه تولید می شوند که گوساله ای که شکمبه توسعه متابولیکی ندارد در جذب اسیدهای چرب فرار ناتوان خواهد بود، در نتیجه مصرف خوراک دام کاهش یافته و در ادامه با کمبود رشد مواجه خواهند شد.
رابطه بین مصرف استارتر و افزایش وزن روزانه در هفته منتهی به از شیرگیری
هر چه قدر مصرف خوراک بیشتر باشد گوساله ها متوسط افزایش وزن بیشتری ( بیشتر از 500 گرم در روز) در زمان قطع شیر خواهند داشت. همچنین گزارش شده گوساله هایی که مصرف جایگزین شیر کمتری داشتند، مصرف ماده خشک بیشتری را نشان دادند.
مصرف استارتر سهم MCN به کل نیتروژن وارده به روده را افزایش می دهند.
یکی دیگر از مزایا استفاده از خوراک جامد یا استارتر در گوساله های شیرخوار که کمتر مورد توجه قرار می گیرد، نقش پروتئین میکروبی شکمبه در تامین پروتئین مورد نیاز دام است. پروتئین میکروبی بهترین پروفایل اسیدهای آمینه و بالاترین ارزش بیولوژیکی را دارد و مطالعات نشان دادند که گوساله هایی که تا حدود 1.5 کیلوگرم مصرف استارتر داشتند نزدیک به 60% از نیتروژن ورودی به روده، نیتروژن میکروبی بوده است که نقش موثری در تامین پروتین قابل متابولیسم در گوساله ها دارد و تولید پروتئین میکروبی علاوه بر مزایایی که دارد، بسیار ارزان و کم هزینه است.
