گاو شیری به جیره های خوراکی متعادل که حاوی تمام مواد مغذی است، نیاز دارد تا قدرت رشد و تولیدمثل و ایمنی بالایی به منظور مبارزه با انواع بیماری ها در شرایط محیطی نامطلوب، در آن ها ایجاد کند.
در این مقاله به بررسی برخی از عوامل محیطی که بر عملکرد حیوانات تأثیر منفی می‌گذارند، از جمله استرس گرمایی، استرس سرمایی، شیوع بیماری و ارتفاع بالا می‌پردازیم. همچنین، به طور ویژه به نقش تغذیه در گاوهای شیری، به جهت کاهش اثرات چنین تنش هایی بر سلامت و تولید آنها اشاره شده است.
تغذیه و استرس گرمایی
گاوهای شیری به ویژه در مناطق معتدل، مستعد استرس گرمایی هستند و اغلب در آب و هوای گرم یا هنگامی که به منظور بهبود ژنتیکی نژادهای محلی به مناطق گرمسیری یا نیمه گرمسیری وارد می شوند، کاهش قابل توجهی در بهره وری نشان می دهند. دمای نرمال برای گاو شیری 5- تا 24 درجه سانتی گراد است و اثرات منفی استرس گرمایی می تواند با فراتر رفتن THI از 68 در گاوهای با تولید بالای 35 کیلوگرم شیر بروز نماید. استرس گرمایی سبب کاهش شدید مصرف ماده خشک و تولید شیر می شود. گاو های کم تولید تا THI معادل 77 تغییری در مصرف خوراک ندارند، اما اشتها گاو های پرتولید از شاخص دما- رطوبت 68 تا 77 به طور خطی کاهش می یابد و حداکثر می تواند تا 50 درصد ادامه یابد. استرس گرمایی معمولا تاثیری بر غلظت ترکیبات شیر ندارد، اما در اغلب موارد سبب کاهش شدید چربی و پروتئین شیر و همچنین افزایش بار میکروبی شیر می شود.
که با توجه به به مطالعات انجام شده، در صورت عدم کنترل استرس حرارتی در شرایط آب و هوایی مشابه ایران: یک راس گاو حدود 50 تا 70 کیلوگرم چربی شیر و تقریبا 30 تا 50 کیلوگرم پروتئین شیر را از دست می دهد.
در یک سال، برای هر راس گاو شیری، 500 تا 800 کیلوگرم افت در مصرف خوراک و 1300 تا 1500 کیلوگرم کاهش حجم شیر برآورده می شود. با احتساب موارد ذکر شده و سایر موارد (کاهش عملکرد تولیدمثلی) میزان ضرر اقتصادی برای هر رأس گاو شیری در سال، 900 تا 1200 دلار با توجه به شدت روزهای تحت استرس حرارتی است.
استراتژی های تغذیه زیر به سازگاری با آب و هوای گرم کمک می کند:
تغذیه پروتئین
مطالعه ای به منظور بررسی اثر استفاده از پروتئین بر گاوهای هلشتاین در طول استرس گرمایی طبیعی انجام شد. مصرف ماده خشک با جیره خوراکی با پروتئین بالا، 11 درصد بیشتر بود و همچنین FCM (شیر تصحیح شده بر اساس 4% چربی) 4/3 درصد بیشتر بود. با این حال، باید از پروتئین اضافی اجتناب شود زیرا مصرف انرژی را به دلیل مقدار اضافی انرژی مورد نیاز برای دفع پروتئین اضافی از طریق چرخه اوره، کاهش می دهد.
تغذیه چربی
چربی افزوده شده در مبارزه با استرس گرمایی در آب و هوای گرم بسیار حائز اهمیت است و باید در حداکثر مقداری باشد که به طور منطقی ( 3 تا 8 درصد از کل جیره خوراکی) قابل تغذیه است. این امر افزایش حرارت مرتبط با تخمیر دستگاه گوارش و متابولیسم بافتی را کاهش می دهد که به نوبه خود بار حرارتی کل بدن را کاهش می دهد. دانه های کامل پنبه، روغن سویا یا چربی های گیاهی هیدروژنه از مواد خوراکی بسیار با ارزشی هستند که برای به حداقل رساندن بار حرارتی، تحریک تولید شیر و درصد چربی شیر استفاده می شوند.
مکمل های معدنی
استفاده از مکمل های معدنی در طول دوره استرس گرمایی به ویژه درگاوهای شیری با تولید بالا یک عمل توصیه شده است. از بین تمام عناصر معدنی، پتاسیم (K) بیشترین اهمیت را در تغذیه گاو شیری دارد زیرا برای مقابله با اتلاف از طریق شیر و عرق کردن، پتاسیم بیشتری مورد نیاز است. از دست دادن سدیم (Na) ادراری نیز در طول استرس گرمایی به دلیل کاهش سطح آلدوسترون خون افزایش می یابد. بنابراین، چنین ضررهایی باید از طریق مکمل های خوراکی در جیره متعادل شوند.
استفاده از آب سرد
بر اساس مطالعات انجام شده، مشخص شده که گاوهای شیری که آب آشامیدنی سرد شده تا دمای 10 درجه سانتیگراد را می نوشند، نرخ تنفس کمتری (70 در مقابل 81 در دقیقه)، دمای رکتوم پایین تر (39 در مقابل 40 درجه سانتیگراد) و تولید شیر بیشتر (26 در مقابل 24 کیلوگرم در روز) نسبت به گاوهای مصرف کننده آب سرد نشده ( در دمای 27 درجه سانتیگراد) دارند. در مواردی که گاوها به فن یا آبپاش دسترسی دارند، ممکن است استفاده از آب سرد ضروری نباشد.
تغذیه و استرس سرمایی
حد بحرانی پایین برای شروع استرس سرمایی در گاو شیری 15-، در گاو غیر شیری 10- و در گوساله های شیری 1+ درجه سانتیگراد گزارش شده است. مصرف جیره های با نرخ تخمیرپذیری بالا کربوهیدرات می تواند حد بحرانی پایین برای استرس سرمایی را از 15- به 30- درجه سانتیگراد برساند. هوای سرد باعث افزایش حساسیت به کتوز بارداری و هایپومنیزیمی در نشخوارکنندگان به دلیل تغییرات در عملکرد غدد درون ریز و ترشح هورمون های کاتابولیک ( کورتیزول، کاته کولامین ها) می شود. همچنین در تحقیقات دانشمندان مشخص شده است که نیاز به انرژی نگهداری گاو برای هر درجه زیر دمای 20 درجه سانتیگراد 0/91٪ افزایش می یابد و در نتیجه کارایی استفاده از انرژی برای رشد، شیردهی و سایر عملکردهای بیولوژیکی کاهش می یابد.
در زیر نکات مفیدی به منظور کاهش اثرات استرس سرمایی از طریق استراتژی های تغذیه آورده شده است:
- گاوها در سه ماهه آخر در دوره‌هایی که دمای موثر کمتر از سطح بحرانی پایین‌تر می‌آید، نیاز به تغذیه دانه اضافی دارند.
- تامین یونجه و غلات اضافی. اگر خوراک مرطوب تغذیه شود، نباید آنها را منجمد کرد.
- اطمینان حاصل کنید که گاوها همیشه دسترسی به آب کافی دارند. محدود کردن مصرف آب، مصرف خوراک را نیز محدود می کند و تامین انرژی مورد نیاز گاوها را دشوارتر می کند. آب های یخ زده و آب بیش از حد سرد مصرف آب را به طور جدی کاهش می دهد.
- هوای سرد ممکن است با بلوغ و ترکیب مواد خوراکی تداخل داشته باشد. بنابراین، فرمول جیره خوراکی تغذیه شده برای حیوانات تحت استرس سرد باید بر این اساس تنظیم شود.
تغذیه و بیماری ها
ورم پستان شاید مهم ترین بیماری ای باشد که 15 تا 20 درصد گاوها را در سراسر جهان گرفتار می کند و از این رو خسارات اقتصادی شدیدی را به همراه دارد. اگرچه اقدامات دامپزشکی و برنامه‌های ایمنی زیستی متعددی برای کنترل ورم پستان اتخاذ شده است، اما به ندرت تغذیه حیوانات به عنوان ابزاری برای کمک به تقویت سیستم ایمنی به منظور مبارزه با عفونت، مورد توجه قرار می‌گیرد.
راهکارهای افزایش سلامت و کاهش بیماری های گوساله های شیرخوار + فیلم وبینار
پروتئین به عنوان یک ماده مغذی محرک سیستم ایمنی، باید بیشترین توجه را به خود جلب کند. پروتئین می تواند بر سلامت بافت اپیتلیال و همچنین با تأثیر بر یکپارچگی ماهیچه صاف اسفنگتر پستانک و بهبود کیفیت پلاگین کراتینه، بر سد دفاعی فیزیکی پستان تأثیر بگذارد. تحقیقات نشان داده است گاوهایی که با ویتامین E به میزان 740 میلی‌گرم در روز در طول دوره خشکی تغذیه شدند، 37 درصد کمتر از گاوهای گروه شاهد، دچار ورم پستان پس از زایمان شدند. ترکیب ویتامین E و سلنیوم به میزان ppm 0.3 در کل جیره خوراکی، تعداد کوارترهایی را که علائم بالینی ورم پستان داشتند تا 41 درصد کاهش داد. این یافته ها شواهدی مبنی بر تعامل بین ویتامین E و سلنیوم در کنترل ورم پستان ارائه می دهند.
ورم پستان همچنین می تواند در اثر عفونت با سایر بیماری ها ایجاد شود. برای مثال، نشان داده شده است که تب شیر بسته شدن اسفنکتر پستانک را کند می کند و در نتیجه پستان مستعد تهاجم میکروبی می شود. گاوهایی که تب شیر دارند 8/1 برابر بیشتر احتمال دارد که به ورم پستان مبتلا شوند. در مواردی که پاکسازی E. coli از غده پستانی گاو به تأخیر می‌افتد، ورم پستان با کتوز، جفت باقی‌مانده و بیماری‌های کبدی همراه می شود. کنترل این بیماری ها از طریق راه کارهای تغذیه ای و مدیریتی، نه تنها برای جلوگیری از بروز و شدت ورم پستان بلکه به منظور کاهش زیان های تولیدی و اقتصادی مرتبط با چنین بیماری هایی، باید در درجه اول مورد توجه قرار گیرد
تغذیه و سازگاری با ارتفاعات
با وجود مکانیسم های سازگاری طبیعی، حیوانات در ارتفاعات بالا، یعنی در مناطق کوهستانی 3000 تا 5000 متری از سطح دریا، ممکن است با مشکلات تولیدی متعددی مواجه شوند. نمونه هایی از این مشکلات عبارتند از:
- تغییرات در تخمیر شکمبه (به عنوان مثال کاهش نیتروژن آمونیاکی مورد استفاده برای سنتز پروتئین میکروبی و کاهش نسبت استات به پروپیونات)
- کاهش باروری حیوانات نر به دلیل آتروفی بیضه ها و جایگزینی اپیتلیوم ژرمینال با بافت همبند
- کاهش تولید شیر گاوها در ارتفاعات بالا (5-6 کیلوگرم کمتر از عملکرد تولید شیر در ارتفاعات پایین)، به دلیل افزایش نیاز به مواد مغذی برای نگهداری، با مقدار کمی از مواد مغذی باقی مانده برای تولید شیر.
- با کاهش دما در ارتفاع بالا (حدود 0/6- درجه سانتیگراد برای هر 100 متر)، گاوها شروع به هایپوترمی می کنند که در آن فرآیندهای متابولیک و فیزیولوژیک شروع به کند شدن می کنند و ضربان قلب کاهش می یابد. گاوها ممکن است هوشیاری خود را از دست بدهند و منجر به مرگ حیوان شود مگر اینکه اقدامات سختگیرانه گرمایشی انجام شود.
در ارتفاعات بالا، ارزش غذایی خوراک‌ها نیز کاهش می‌یابد که باعث حفظ و بکارگیری صحیح روش‌های تصفیه شیمیایی و فیزیکی شناخته شده برای بهبود قابلیت هضم و استفاده می‌شود. جیره ها همچنین باید با آنتی اکسیدان هایی مانند ویتامین E تکمیل شوند. این به بهبود عملکرد با کاهش بسیاری از مشکلات استرس اکسیداتیو که در ارتفاعات بالا رخ می دهد، و همچنین بهبود مصرف خوراک و استفاده از مواد مغذی مورد نیاز برای سلامتی، افزایش وزن بدن و بقا کمک می کند.
همچنین تامین مقادیر کافی آهن در ارتفاعات بالا که فشار اتمسفر کمتر است و در هر تنفس اکسیژن کمتری وجود دارد، مهم است. در این حالت، آهن ظرفیت حمل اکسیژن خون را افزایش می‌دهد و استفاده از آن توسط سلول‌ها را تسهیل می‌بخشد و در نتیجه عملکرد و سازگاری حیوان در ارتفاعات را بهبود می‌بخشد. البته لازم به ذکر است که اکثر غلات و حبوبات معمولی که در تغذیه استفاده می شوند حاوی آهن غیر هِم هستند که به خوبی جذب و استفاده حیوانات می شود. بنابراین، جیره خوراکی حیوانات در ارتفاعات بالا باید طوری دستکاری شود که حاوی منابع هِم-آهن مانند منابع حیوانی باشد و پروتئین و اجزای انرژی در نسبت های بهینه نگهداری شوند.
