ویژگی های خوراک پلت با کیفیت یکی از سوالاتی است که خریداران خوراک دام، طیور و برخی از آبزیان پیش از انتخاب کارخانه تولیدکننده خوراک باید به دقت به آن توجه نمایند. چرا که عملکرد اقتصادی و سلامت گله پرورشی در هنگام تولید تا حد زیادی به خوراک مصرفی بستگی دارد. بنابراین تولیدکنندگان خوراک نیز همواره به دنبال ارتقا کیفیت تولید جهت رقابت در بازار گسترده خوراک دام، طیور و آبزیان هستند. در این مقاله قصد داریم به ویژگی های فیزیکی خوراک پلت با کیفیت و راهکارهای رسیدن به آن بپردازیم.
ویژگی های فیزیکی و ظاهری خوراک پلت با کیفیت و راهکارهای بهبود آن
تولید خوراک پلت شده در چند دهه اخیر تحولی عظیم در صنعت خوراک دام، طیور و آبزیان ایجاد کرده است. چرا که خوراک پلت از نظر کیفیت فیزیکی، ارزش تغذیه ای و بهداشتی و قابلیت به کار بردن ترکیبات جدید در تغذیه حیوانات پرورشی ارزش بیشتری را ایجاد می کند. ارتقا کیفیت خوراک پلت تولیدی و افزایش عملکرد آن نیز یکی از شاخه های نوین علوم تغذیه دام، طیور و آبزیان بوده که مانند سایر علوم پیشرفت های عملی بسیاری داشته است. بهره گیری از این دستاوردهای علمی در صنعت تولید خوراک می تواند موجب ارتقا کیفیت تولید محصول نهایی گردد. بنابراین خریداران و تولیدکنندگان خوراک جهت پیشرو بودن در بازدهی تولید اطلاعات خود را در این رابطه به روز نمایند.
معنای پلت کردن چیست؟
پیش از این در مقاله خوراک پلت و مزایای استفاده از آن به معرفی خوراک پلت، مراحل تولید آن و مزایای آن نسبت به خوراک مش یا آردی پرداخته ایم. خوراک جهت پلت شدن، پس از مخلوط شدن تمامی یا بخشی از ترکیبات خوراک پلت شامل دانه های استوانه ای شکل خوراک است که اندازه و ترکیبات آن بسته به گونه و سن حیوان مصرف کننده متفاوت است. پلت کردن موجب ارتقا قابلیت هضم و جذب مواد مغذی می شود. بنابراین استفاده از خوراک پلت موجب ارتقا ضریب تبدیل و بهبود سایر شاخصه های تولید می گردد. در ادامه به شاخصه اصلی خوراک پلت با کیفیت از نظر فیزیکی و ظاهری و راهکارهای رسیدن به آن خواهیم پرداخت.
شکل فیزیکی و ظاهری مناسب خوراک پلت چگونه است؟
شکل فیزیکی و ظاهری مناسب خوراک پلت نخستین شاخه مهم در بازارپسندی محصول است. چرا که خریداران در ابتدا خوراک را از روی مشخصات ظاهری آن ارزیابی می کنند. یک خوراک پلت با کیفیت از نظر ظاهری دارای دانه بندی مناسب، رنگ روشن و بوی مطبوع است. یکی از مزایای پلت کردن خوراک سهولت مصرف آن در مزرعه پرورشی و مصرف آن توسط دام یا طیور هدف می باشد. استفاده از خوراک پلت باعث کاهش انرژی مورد استفاده برای مصرف خوراک، کاهش گرد و غبار و خاکه در دانخوری و یکدستی بیشتر گله می شود. بنابراین در نخستین برخورد می توان هرچقدر شکل فیزیکی خوراک مناسب تر باشد، آن خوراک با کیفیت تر است. اگرچه نوع ترکیبات و افزونی های خوراک در عملکرد نهایی آن تاثیر بالاتری دارند.
اندازه ذرات مناسب خوراک پلت
دانه بندی خوراک باید یک دست و یک شکل و با ظاهر مناسب باشد. خوراک پلت باید در اندازه های مناسب با سن حیوان یا پرنده، اندازه متفاوتی داشته باشد. پلت مورد استفاده در سنین اولیه معمولا اندازه ریزتری دارد که به آن قطر دای می گویند و به میلی متر بیان می شود. به عنوان مثال استارتر های مخصوص جوجه ها که در سنین اولیه استفاده می شوند معمولا اندازه ذراتی بین 1.5 تا 2 میلی متر دارند. اما این اندازه در سنین بعدی تا 4 میلی متر افزایش خواهد یافت.
امروزه متخصصان تغذیه بر این باورند که هرچقدر اندازه خوراک پلت ریزتر باشد، عملکرد جوجه های گوشتی بهتر خواهد بود. اما هرچقدر خوراک پلت ریزتر می شود، تولید آن برای کارخانجات سخت تر خواهد شد. چرا که استهلاک و مقاومت در برابر پلت شدن افزایش خواهد یافت. انتخاب ترکیبات خوراک با کیفیت و پلت بایندر مناسب در کاهش استهلاک و استحکام خوراک نقش دارد.
استحکام خوراک پلت
مهمترین ویژگی فیزیکی خوراک پلت استحکام یا قوام آن است که با شاخصه های مختلفی بیان می شود. این ویژگی، مهمترین شاخص مورد اندازه گیری کیفیت اولیه خوراک است. استحکام مناسب خوراک باعث می شود پلت پس از تولید، در طول بسته بندی، بارگیری، تخلیه و ارائه به حیوان کمتر شکسته شود و حداقل دانه های ریز و خاکه را داشته باشد. استحکام خوراک پلت با شاخصه PDI که مخفف (Pellet Durability Index) می باشد بیان می شود. اندازه گیری PDI با استفاده از دستگاه های مخصوص انجام می شود که نسبت پلت به جا مانده از کل پلت پس از قرار گرفتن در دستگاه هولمر می باشد.
سختی خوراک پلت
سختی (Hardness) خوراک با استحکام خوراک پلت متفاوت است. سختی عبارت است از میزان وزنی که خوراک پلت قادر است بدون شکستگی در دستگاه مخصوص اندازه گیری سختی تحمل کند. این شاخصه بیانگر مانداگاری خوراک در شرایط نگهداری و جا به جایی آن است. باید توجه داشت که سختی و قوام خوراک همیشه با هم مرتبط نیستند.
میزان خاکه مناسب خوراک پلت
درصد خاکه راحت ترین شاخصه مورد ارزیابی خوراک پلت است که به راحتی به وسیله الک کردن قابل ارزیابی است. میزان خاکه همواره با سختی و قوام پلت رابطه مثبت دارد. پایین بودن میزان خاکه نشان دهنده با کیفیت بودن یک خوراک پلت است.
رنگ خوراک پلت مناسب
روشنی رنگ خوراک پلت نشانگر این است که خوراک به صورت مناسب فراوری شده، میزان ذرت و کنجاله سویا که با کیفیت ترین منابع انرژی و پروتئین هستند در بالاترین مقدار است و خوراک فاقد کپک است. اگرچه گاهی وقت ها کمی تیره تر بودن خوراک به علت استفاده از مقادیر کمی کنجاله کلزا یا پروتئین های حیوانی است. برخی از انواع کنجاله سویا نیز رنگی تیره تر دارند که علت آن ممکن است بالاتر بودن میزان آهن آن باشد.
بو و طعم خوراک خوراک پلت مناسب
بو و طعم شاخصه هایی هستند که خوراک پلت را خوشخوراک تر می کنند. این مسئله باعث افزایش تمایل به مصرف خوراک می شود. معمولا استفاده روغن های بی کیفیت و منابع پروتئین حیوانی دارای کیفیت پایین از جمله عوامل ایجاد بوی نامطبوع خوراک هستند. همچنین بوی سوختگی نشان دهنده بیش عمل آوری شدن خوراک است که یک مسئله نامطلوب می باشد.
در هنگام بیش عمل آوری (Over Prosses) شدن خوراک در فرایند تولید که باعث ایجاد بوی سوختگی می شود به علت رخ دادن واکنش میلارد قابلیت هضم کاهش یافته و برخی از ریزمغذی های آن از قبیل ویتامین ها و اسیدهای آمینه از دسترس خارج می شوند. تمایل به مصرف این نوع خوراکی که بوی نامطبوع دارد نیز کمتر است.
راهکارهای بهبود کیفیت فیزیکی خوراک پلت
در اینجا قصد داریم به راهکارهای بهبود شاخصه های کیفی که پیش از این گفته شد برای تولیدکنندگان خوراک بپردازیم. اجرای این راهکارها موجب می شود خوراک از نظر شکل ظاهری بازارپسندی بهتری داشته باشد.
دما و رطوبت مناسب در کاندیشنر
عمل آوری حرارتی و رطوبتی خوراک پلت، مهمترین بخش فرایند تولید خوراک است. خوراک باید در بخش کاندیشنر رطوبت و دمای مناسب را دریافت کند. در کاندیشنر، ذرات نشاسته موجود در خوراک در مواجهه با رطوبت و حرارت حالت کریستالی خود را از دست داده و با ژلاتینه شدن علاوه بر افزایش قابلیت هضم، کیفیت پلت پذیری خوراک نیز افزایش می یابد.چرا که ژلاتینه شدن باعث روان شدن، نرم شدن و پخت بهتر خوراک می شود. معمولا دمای مناسب برای دستیابی به شکل فیزیکی مناسب در کاندیشنر بین 80 تا 85 درجه سانتیگراد و رطوبت بین 15 تا 17 درصد توصیه می شود. هرچقدر رطوبت بالاتر باشد، خوراک در هنگام پلت شدن عملکرد بهتری خواهد داشت و در نتیجه شاخصه های فیزیکی آن بهبود خواهد یافت.
دمای مناسب کاندیشنر را باید بر اساس ترکیب غلات موجود در جیره تنظیم نمود. در جدول زیر دمای ژلاتینه شدن نشاسته غلات رایج مورد استفاده در تولید خوراک بررسی شده است.
| نوع منبع نشاسته | دمای ژلاتینه شدن (درجه سانتیگراد) |
| جو | 51 تا 60 |
| گندم | 58 تا 64 |
| ذرت | 62 تا 72 |
| جو دوسر | 53 تا 59 |
| سورگوم | 68 تا 78 |
| برنج | 68 تا 78 |
استفاده از پلت بایندر مناسب
پیش از این در مقاله پلت بایندر خود را عوض کنید، به معرفی پلت بایندرهای جدید مورد استفاده در صنعت تولید خوراک پرداخته ایم. یکی از راهکارهای بهبود PDI استفاده از پلت بایندری است که در شرایط فیزیکی متفاوت، عملکرد چسبانندگی خود را حفظ نماید. یکی از ویژگی های محصول پلت بایندر غیر رسی یا آلی A-Bind شرکت سپهر ماکیان فرتاک، که نسل نوین پلت بایندرهای خوراک است، حفظ PDI در شرایط مختلف می باشد. چرا که این پلت بایندر دارای عملکرد چندگانه به سبب دارا بودن اجزای متفاوت می باشد.
تجهیزات تولید خوراک
نگهداری و عملکرد مناسب تجیزات خط تولید در تولید خوراک با کیفیت نقش بالایی دارند. اگر دیگ بخار کارخانه خوراک به درستی عمل نکند، رطوبت و حرارت کافی جهت عمل آوری مناسب به خوراک نخواهد رسید. همچنین قدرت دستگاه پرس پلت و سلامت دای و رولر موجب پلت شدن بهتر خوراک خواهد شد. یکی از راهکارهای مهم حفظ سلامت تجهیزات پلت کردن و کاهش استهلاک آن استفاده از پلت بایندر غیر رسی نظیر A-Bind است که بر خلاف پلت بایندرهای معدنی موجب ساییدگی دای و رولر نشده و عمر مفید تجهیزات را به میزان چشمگیری افزایش خواهد داد.
اثر ترکیبات جیره بر کیفیت فیزیکی خوراک
بخش غلات یا دانه های منبع انرژی، مهمترین نقش را در کلیت پلت پذیری خوراک ایفا می کنند. چرا که بخش اعظم آن ها دارای نشاسته است. همانطور که در جدل 1 عنوان شده است نشاسته های مختلف، عملکرد ژلاتینه شدن مختلفی را در کاندیشنر نشان می دهند. همچنین استفاده از روغن ها موجب کاهش کیفیت پلت می شود. معمولا حداکثر میزان استفاده از روغن یا چربی ها در جیره 1 درصد عنوان می شود. بنابراین استفاده از منابع غلات با کیفیت که انرژی مورد نیاز جیره را تامین می کنند و نیاز به روغن را کاهش می دهند از این جنبه نیز موجب بهبود کیفیت پلت می شود. همچنین پلت بایندرهای معدنی علاوه بر عملکرد پایین تر در بهبود استحکام پلت نسبت به پلت بایندرهای غیر رسی (0.2 تا 0.3 درصد)، بخشی از جیره را اشغال می کند (معمولا بین 1 تا 1.5 درصد) که نیاز به منابع روغنی را نیز افزایش می دهد. همچنین استفاده از ترکیبات معدنی بالا علاوه بر ایجاد مقاومت در برابر پلت شدن، باعث کاهش کیفیت خوراک پلت می شود.
طعم و بوی خوراک پلت
جهت بهبود طعم و بو عمل آوری در دمای مناسب اهمیت دارد. در هنگام خرید منابع پروتئینی باید به شاخصه های کیفی نظیر TVN و اکسیداسیون آن توجه داشت. همچنین پروفیل اسیدچرب های روغن و اکسیداسیون آن را جهت جلوگیری از خرید روغن بد بو وطعم باید مد نظر قرار داد. استفاده از ترکیبات معدنی بالا موجب تمایل کمتر دام و طیور به مصرف خوراک می شود. به همین خاطر جایگزینی پلت بایندرهای غیر رسی یا آلی نظیر A-Bind به جای پلت بایندرهای معدنی جهت جلوگیری از ایجاد طعم نامطلوب در خوراک توصیه می شود.
افزودنی های خوراک جهت بهبود خوشخوراکی
ترکیبات مختلفی در راستای خوشخوراکی و بوی مناسب خوراک استفاده می شوند. عصاره ها، اسانس ها یا پودر گیاهان معطر می تواند بهبود دهنده بو و طعم خوراک گردد. همچنین اسیدیفایرها علاوه بر ایجاد طعم مطبوع در خوراک که منجر به بهبود مصرف آن می شود، موجب کاهش فساد و کپک زدگی می شوند که در کیفیت خوراک تاثیر دارد. حیوانات معمولا تمایل کمتری به مصرف خوراک های فاسد و کپک زده دارند. علاوه بر این کپک ها و میکروب های آلاینده خوراک زیان های بسیاری را متوجه سلامت دام، طیور، آبزیان و انسان ها می کنند.
