قزل آلای رنگین کمان از خانواده آزادماهیان و جزو ماهیان سردابی می باشد که تکثیر و پرورش این ماهی به خصوص در مرحله لاروی با چالش هایی روبه رو می باشد که یکی از از این چالش ها تلفات لاروهای قزل آلای رنگین کمان می باشد که در ادامه به علت بروز این مسئله و راهکارهای مقابله با آن می پردازیم.
از علت های عمده تلفات لارو قزل آلای رنگین کمان که در رابطه با محیط پرورش است می توان به کمبود اکسیژن محلول، ذرات معلق و آمونیاک آب اشاره کرد.
کمبود و اشباعیت بیش از حد اکسیژن محلول
اکسیژن محلول به میزان کافی باید در دسترس آبزی قرار گیرد. حداقل مقدار اکسیژن محلول مورد نیاز ماهیان سردابی حدود 6 میلی گرم در لیتر می باشد. آزاد ماهیان، آبزیانی Oxophilic هستند یعنی نیاز اکسیژنی بالایی دارند اگر اکسیژن مورد نیاز تامین نشود آبزیان دچار تلفات خواهند شد و همچنین با بالارفتن اشباعیت اکسیژن در حد 102 درصد باعث تلفات شدیدی در لاروها می شود که به دلیل آسیب به چشم و آبشش، عفونت های آبششی و آمبولیسم ایجاد می شود و اگر لاروهایی در این مرحله زنده بمانند حساسیت بسیار بالایی به بیماری ها دارند.
آمونیاک
آمونیاک در آب ناشی از تجزیه مواد آلی مانند غذای خورده نشده و مدفوع و به طور عمده ناشی از سوحت و ساز آبزیان می باشد. غلظت کشنده آمونیاک برای آزاد ماهیان بین 0.5 تا 0.2 میلی گرم در لیتر می باشد و حد مجاز آمونیاک کمتر از 0.01 میلی گرم در لیتر می باشد.
مقدار کل مواد جامد معلق (TDS)
منبع کدورت، ذرات معلق سیلت، رس، لجن های کف استخر، مدفوع و غذای خورده نشده می باشد. مواد جامد معلق با گرفتن روی آبشش مانع از تنفس ماهیان می شود. کدورت باید کمتر از 20 واحد برای بخش پرورش و برای تکثیر باید کمتر از 5 واحد باشد.
تفریخ تخم
پس از طی دوره انکوباسیون و با رشد جنین و افزایش حرکات آن و همچنین ترشح آنزیم کوریوناز، پوسته تخم پاره شده و لاروهای حاوی کیسه زرده از تخم خارج می شوند. طول مدت دوره انکوباسیون بستگی به درجه حرارت آب دارد، به طوری که در دمای 10 درجه سانتی گراد حدود 35 روز از دوره جنینی طول می کشد. لارو پس از خروج از تخم دارای کیسه زرده حجیمی است که این کیسه در قسمت قدامی پهن و در قسمت پشتی باریک تر است.
لارو آزادماهیان در این مرحله آلوین (Alevin) نامیده می شوند. لاروها در ابتدا به صورت انبوه در کف سینی ها روی هم انباشته شده و به دلیل نورگزیر بودن و داشتن فتوتروپیسم منفی در کف تراف ها باقی می مانند. با جذب تدریجی کیسه زرده لاروها آرام آرام به سطح آب آمده، کیسه هوای خود را از هوا پر کرده و آماده دریافت غذای دستی با تغذیه خارجی می شوند. در این مرحله لاروها به نام بچه ماهی نورَس یا فرای (Fry) نامیده می شوند.
کانال های نگهداری و پرورش لارو که در سالن انکوباسیون طراحی می شوند معمولا دارای 480 سانتی متر طول و 40 سانتی متر عرض می باشند. حجم آب هر کانال در حدود 240 لیتر و مقدار جریان آب هر کانال در هر دقیقه 40 تا 55 لیتر می باشد.
تغذیه لاروها
پس از تفریخ و خروج لارو از تخم، تغذیه لارو به سه مرحله تقسیم بندی می شود:
1-تغذیه داخلی (Endogenous feeding)
2-تغذیه ترکیبی (Mixed feeding)
3-تغذیه خارجی (Exogenous feeding)
تغذیه داخلی (Endogenous feeding)
پس از تفریخ و خروج از تخم، کیسه زرده مهم ترین منبع تامین نیازهای غذایی لارو می باشد. خروج لارو از تخم را هچ یا تفریخ می نامند که هچ زودرس تخم در اثر ایجاد بعضی از شرایط محیطی مانند شوک گرمایی و سرمایی و کمبود اکسیژن رخ می دهد.
مهم ترین عوامل موثر بر رشد لارو در دوره تغذیه داخلی عبارتند از:
1-درجه حرارت
2-اکسیژن محلول
3-pH
4-شدت نور
5-اندازه تخم
لاروهای آزادماهیان که از تخم های درشت تری خارج می شوند، قدرت تحمل بیشتری به هنگام تاخیر در دریافت اولین غذای خارجی را دارند.
به طور کلی مهم ترین عامل در شروع تغذیه فعال لاروها درجه حرارت و نوع گونه ماهی می باشد.
زمان عبور از مرحله تغذیه داخلی به تغذیه خارجی را مرحله بحرانی می نامند که عمده تلفات در این مرحله رخ می دهد. به طور کلی مهم ترین عواملی که باعث تلفات لاروها می شود به دو دسته عوامل داخلی و عوامل خارجی تقسیم بندی می شوند.
مهم ترین عوامل خارجی شامل عوامل زنده و عوامل غیر زنده می شود. مهم ترین عوامل زنده شامل کمبود غذا و در دسترس نبودن آن در زمانی که لاروها شروع به جستجوی غذا می کنند، عوامل بیماری زا و موجودات شکارچی به خصوص در محیط های طبیعی می باشد.
مهم ترین عوامل غیر زنده عبارت است از کاهش اکسیژن به کمتر از 7 میلی گرم در لیتر، رسیدن درجه حرارت آب به مرز بحرانی (کمتر از 6 یا بیشتر از 12 درجه سانتی گراد)، pH(کمتر از 6 و بیش تر از 8.5)، شوری و آلودگی آب می باشد.
اگرچه عامل اصلی مرگ و میر بچه ماهیان قزل آلا را در مرحله بحرانی گزارش کرده اند اما بسیاری مهم ترین عامل در مرگ و میر لاروها را کاهش غذا در مرحله تغذیه ترکیبی گزارش کرده اند و یکی دیگر از عوامل مرگ و میر لاروها بلعیدن حباب های هوا عنوان شده است.
در پرورش قزل آلا مرحله تغذیه ترکیبی از بحرانی ترین مراحل در مراکز تکثیر می باشد. در این مرحله اگر لاروها گرسنه بمانند، ابتدا با مصرف بقایای زرده سعی در بقای خود دارند و در صورت ادامه گرسنگی و یا نامناسب بودن جیره غذایی، لاروها لاغر شده به طوری که به طوری که سرشان بزرگ تر از بدنشان می شود و به نام لاروهای سرسوزنی نامیده می شوند.
برای جلوگیری از بروز مشکلات در این مرحله باید شروع تغذیه فعال تشخیص داده شود و به غذادهی اقدام کرد. از سه روش برای تشخیص شروع تغذیه فعال در لاروهای قزل آلا استفاده می شود که عبارتند از:
1-نسبت لاروهای شناور به لاروهای خوابیده در کف
2-ثبت درجه روز
3-میزان جذب کیسه زرده
نسبت لاروهای شناور به لاروهای خوابیده در کف
تغذیه لاروها زمانی آغاز می شود که 10 تا 25 درصد لاروها شنای فعال را آغاز کرده باشند. در این حالت لاروها به سطح آب آمده و کیسه هوای خود را از هوا پر می کنند، در این شرایط سیستم گوارش ماهی ظرف چند روز آمادگی لازم را جهت دریافت غذا پیدا کرده و مری باز می شود.
ثبت درجه روز
براساس درجه حرارت آب، تعداد روزهای لازم جهت شروع تغذیه فعال را می توان تخمین زد. مدت زمان لازم از خروج لارو تا شروع تغذیه فعال 200-180 درجه روز است. یعنی در دمای ثابت 10درجه سانتی گراد حدود 18 تا 20 روز پس از تفریخ تخم، لارو قزل آلا تغذیه فعال خود را شروع می کند.
میزان جذب کیسه زرده
در صورتی لاروها به سطح آمده تا غذا دریافت کنند که حدود 80درصد کیسه زرده را جذب کرده باشند که در این صورت قادرند از غذای خارجی تغذیه نمایند.
جلوگیری از تلفات لاروها با تنظیم جیره غذایی و افزودنی های خوراک
اضافه کردن ویتامین ها، به خصوص ویتامین C و E به همراه روغن ماهی می تواند در سلامت بچه ماهی و افزایش مقاومت آن ها در برابر شرایط نامساعد محیطی و افزایش درصد بازماندگی آن ها موثر باشد.
اضافه کردن 0.5 درصد ویتامین C به همراه روغن ماهی که سرشار از اسیدهای چرب امگا3 است برای رشد لاروها ضروری است و ویتامین C در کاهش استرس ناشی از دستکاری لاروها موثر می باشد همچنین استفاده از پروبیوتیک ها در غذای اولیه لاروها می تواند باعث افزایش بقای لاروها و افزایش رشد آن ها شود.
