راهکارهای افزایش تولید شیر گاو بسته به نوع و شرایط هر دامداری متفاوت است. چرا که عوامل مدیریتی، تغذیه ای و محیطی فراوانی بر تولید شیر گاوها موثر هستند. میانگین تولید شیر بالا در کنار شاخصه های سلامتی و اقتصادی مناسب یک گله نشانه موفقیت یک گاوداری است. چرا که پرورش گاو شیری یک فعالیت اقتصادی بوده و سودآوری در آن در گرو استفاده بهینه از منابع با حداکثر بهره وری است. در این مقاله قصد داریم به روش ها و راهکارهای افزایش تولید شیر گاو بپردازیم.
راهکارهای افزایش تولید شیر گاو
پرورش گاو شیری امروزه تبدیل به یک صنعت پیشرفته و شامل به کارگیری فناوری های نوین است. بنابراین بهره گیری از مشاوره متخصصین برتر در زمینه های تغذیه، دامپزشکی، اصلاح نژاد و تولید مثل مورد نیاز است. آمارگیری دقیق از میزان تولید شیر و ترکیبات آن، مصرف منظم و اصولی خوراک دام ها، شاخصه های تولید مثلی، توجه به رفاه دام ها، بهداشت و … از جمله مسائل مدیریتی مهم اختصاصی در گاوداری در کنار موارد مدیریتی عمومی بوده که در بازدهی کلی یک گله گاو شیری موثر هستند. لازم به ذکر است برای ایجاد هرگونه تغییر مثبت و افزایش سودآوری، نخست باید به اندازه گیری صحیح شاخصه ها توجه کرد. برای افزایش چربی شیر راهکارهای بلند مدت و کوتاه مدت وجود دارند که با برنامه ریزی برای بهینه سازی هر یک از آن ها می توان به موفقیت در افزایش تولید شیر گله رسید. تولید شیر برایند ظرفیت ژنتیکی و فیزیولوژیکی بدن حیوان و شرایط تغذیه و پرورش بهینه ی دام ها است.
راهکارهای سریع افزایش تولید شیر گاو
راهکارهای سریع و زودبازده افزایش تولید شیر اگرچه جذاب تر هستند اما انجام آن ها نیازمند احتیاط و ریزبینی است. این فرایندها شامل راهکارهایی هستند که به دام های شیرده کمک می کند تا تغذیه و سلامت بهتری داشته باشد و بتواند ظرفیت های ژنتیکی و فیزیلوژیک خود را در تولید شیر بالاتر نشان دهند.
مدیریت تغذیه گاو برای افزایش تولید شیر
آخور گاوها باید به میزان کافی باشد تا دام ها برای مصرف خوراک با یکدیگر رقابت نکنند. طول آخور برای هر راس گاو باید به میزان حداقل 60 سانتیمتر باشد. همچنین نباید اجازه داد که آخور گاوها خالی بماند. خوراک دهی باید روزانه حداقل سه بار (پس از هر وعده شیردوشی) انجام شود و البته توصیه می شود خوراک داخل آخور روزی 3 بار نیز زیر و رو شود. این کار باعث افزایش مصرف خوراک دام می شود. تحقیقات نشان داده اند هر یک کیلوگرم افزایش در مصرف ماده خشک خوراک، 2 کیلوگرم تولید شیر بیشتر را موجب خواهند شد. خوراک های کهنه باید روزانه از داخل آخور خارج شوند. از دادن خوراک کپک زده یا فاسد نظیر سیلاژها، علوفه و غلات کپکی خودداری گردد و جهت جلوگیری و پیشگیری از خطر سموم کپکی یا مایکوتوکسین ها حتما از توکسین بایندر چندجزئی مناسب استفاده شود.
مصرف خوراک و ماده خشک گاو شیری
مصرف غذای گاو شیری بسته به میزان تولید، وزن، مرحله شیردهی، فصل و میزان استفاده از خوراک های مرطوب مانند سیلاژ می تواند بین 25 تا 50 کیلوگرم باشد. اما برای دقیق تر شدن میزان مصرف خوراک و تامین احتیاجات غذایی مصرف خوراک به صورت ماده خشک بیان می شود. مصرف ماده خشک گاو شیری معمولا بین 22 تا 28 کیلوگرم است که این مقدار بسته به شرایط گاو می تواند بیشتر یا کمتر شود. در گاوهای پرشیرتر میزان بخش غلات و منابع پروتئین تحت عنوان کنسانتره نسبت به سطح علوفه افزایش می یابد. علوفه نیز باید دارای سطح مواد مغذی مناسب و کیفیت فیزیکی یا فیبر موثر مناسب باشد.
جیره های غذایی برای گاوداری باید با نظر متخصص تغذیه دام تهیه شوند. نظارت و دقت در فرایند تولید خوراک جهت اجرای دقیق فرمول جیره نویس به طور مداوم نیز از الزامات خوراک دهی گاوهاست. همچنین یکی از نکات مهم در جهت دقیق تر شدن تغذیه گاوها اندازه گیری مداوم آنالیز مواد اولیه ورودی است. نکاتی که در اینجا گفتیم به دقیق تر شدن تغذیه گاوها کمک می کند. اهمیت دقت در تولید خوراک روزانه گاوها این است که نوسان در میزان مواد مغذی موجب آسیب به عملکرد مناسب شکمبه و در نتیجه کاهش تولید شیر می شود.
مصرف آب گاو شیری
مصرف آب گاو شیری بسته به وزن، میزان تولید، شرایط تغذیه ای و یا فصل به ازای هر راس ممکن است بین 100 تا 150 لیتر باشد. آب مصرفی گاو باید دارای حداقل آلودگی های میکروبی و مواد شیمیایی و همچنین سختی باشد. املاح و سختی بالای آب باعث کاهش مصرف آب و تغییر در عملکرد تغذیه ای دام می شود. فضای مناسب آبشخور، جریان مداوم آب تازه و جلوگیری از رشد جلبک و بایوفیلم در دیواره های آبخوری از نکات مدیریتی آبشخور گاوهاست.
به طورکلی مصرف آب مناسب با مصرف خوراک رابطه مستقیم دارد. تخمیر شکمبه ای مواد غذایی در محیط آبی انجام می شود و گاو با استفاده از بزاق شرایط تخمیری شکمبه را تنظیم می کند. همچنین یک گاو روزانه میزان بالایی از آب را از طریق شیر و ادرار یا تعریق در فصول گرم از بدن خود خارج می کند که این آب باید جایگزین شود. در فصل زمستان از مصرف آب بسیار سرد باید جلوگیری کرد. چرا که ممکن است موجب ایجاد شوک در میکروب های شکمبه گاو شود.
تاثیر رفاه گاو در تولید شیر
به طور کلی گاوها در شرایط تنش محیطی دچار افت تولید شیر یا میزان چربی شیر می شوند. گاوها در شرایط تنش، مصرف انرژی بیشتری نسبت به حالت عادی در جهت دفع اثرات تنش دارند. این مسئله باعث کاهش انرژی برای تولید شیر می شود. همچنین تضعیف دستگاه ایمنی از اثرات تنش هاست که به دنبال آن بیماری ها نیز باعث کاهش تولید شیر می شوند. همچنین کاهش ذخایر بدنی در اثر تنش ها نیز به افت تولید در روزهای پیش روی شیردهی یا شیردهی پیش رو در گاوهای خشک و تلیسه ها خواهد شد.
دمای مناسب در فصل تابستان (28 درجه سانتیگراد مناسب ترین دما برای گاوهای هلشتاین است)، تراکم مناسب در بهاربندها، ایجاد فضاهای فری استال، داشتن بستر مناسب برای استراحت، خودداری از رفتار خشونت آمیز توسط کارکنان گاوداری، پیشگیری از لنگش در دام ها و… می توانند از جمله موارد مهم در رفاه گاوهای شیری باشند که رعایت نکات مربوط به آن ها می تواند موجب افزایش تولید شیر باشد.
نکات مهم شیردوشی برای افزایش تولید شیر گاو
گاوها باید به آرامی به شیردوشی منتقل شوند. چرا که هرگونه تنش قبل از دوشش موجب عدم تخلیه پستان به طور کامل می شود. در نتیجه کاهش تولید شیر و احتمال ورم پستان وجود خواهد داشت. بهترین تداوم شیردوشی هر 8 ساعت یک بار است. افزایش تعداد دفعات شیردوشی موجب افزایش تولید شیر روزانه می شود. اما باید به مواردی نظیر سلامت پستان و نیروی کار نیز توجه داشت. اما حداقل سه بار دوشش برای گاوهای پرتولید مورد نیاز است. باید گاوهای تازه زا و پر تولید اول وارد شیردوشی شوند. نباید به گاوها اجازه داد در سالن انتظار شیردوشی بنشینند. پیش از دوشش پستان با آب ولرم شسته شود و اندکی ماساژ داده شود. این کار باعث خروج بیشتر شیر از پستان می شود. زمان بین شست و شو و ماساژ تا اتصال خرچنگی نباید بیشتر از سه دقیقه باشد. دستگاه شیردوشی باید به صورت تناوبی (دوشش – استراحت چند ثانیه ای) کار کند و شیردوش هایی که به طور مداوم شیر را می دوشند به پستان آسیب می زنند. همچنین زمان شیردوشی باید بین 4 تا 7 دقیقه باشد. پس از دوشش پستان ها با محلول مخصوص ضد عفونی کننده آغشته شوند. چرا که منافذ پستان باز بوده و احتمال ورود آلودگی به آن زیاد است. همچنین برای جلوگیری از نشستن گاو در زمان بعد از شیردوشی باید آخورها در هنگام بازگشت به جایگاه پر باشد تا گاو مشغول نشستن شود.
اثر نرخ تولید مثل مناسب و روزهای شیردهی بر تولید شیر گاوها
به طور کلی نرخ آبستنی پایین گاوها موجب افزایش روزهای باز (فاصله ی بین زایمان تا آبستنی بعدی) در آن ها می شود. به تبع آن روزهای شیردهی نیز افزایش می یابد. میزان روزهای شیردهی استاندارد برای گاو شیری حدود 305 روز است. با توجه به اینکه گاوها در زمان حدود یک ماه پس از زایمان تا ماه پنجم شیردهی دراوج تولید خود هستند و پس از آن با رسیدن به اواخر شیردهی تولیدشان کاهش می یابد، نتیجه می گیریم که هرچقدر گاوهایی با روز های شیردهی بالاتر از این میزان در گله بالاتر باشند، میانگین تولید شیر کاهش می یابد. تغذیه مناسب، پیشگیری از مشکلات دوران انتقالی، توجه بیشتر به گاوهای تازه زا، استفاده از تکنیک های همزمان سازی فحلی، فحل یابی مناسب، تلقیح مصنوعی صحیح، استفاده از روش های دقیق مثل نمونه گیری از خون برای سنجش آبستنی، اجرای روش های مقابله با مایکوتوکسین ها و… از جمله راهکارهای بهبود شرایط تولید مثلی گله هستند که در نهایت موجب بهبود میانگین تولید شیر خواهد شد.
اثر مدیریت دوره ی خشکی و انتقالی بر تولید شیر گاوها
با وجود اینکه گاوها در دوران خشکی تولید شیر مناسبی ندارند، اما مدیریت صحیح آن ها در دوران خشکی بر عملکرد تولید شیر آن ها موثر است. خشک کردن گاو باید به صورت تدریجی و بر طبق اصول انجام شود. همچنین گاو خشک شده به هیچ عنوان نباید در کنار گاوهای شیرده نگهداری شود. گاوهای خشک نیاز به فضای بیشتری در بهاربند یا فری استال نسبت به گاوهای شیرده دارند. دوره ی خشکی به دو بخش 45 روز اول (Far off) و 15 روز آخر (بخش اول دوره انتقالی یا Close Up) تقسیم می شوند. در مرحله اول دوره خشکی باید جیره کم تراکم جهت حفظ وزن بدن مصرف شود. اما در دوران انتقالی گاوها باید بیشتر تحت نظارت باشند، جیره به تدریج نزدیک به گاوهای شیرده شده و تراکم آن افزایش یابد. چرا که گاو بتواند با موفقیت زایمان و روزهای اوایل آن را پشت سر بگذارد. بیماری های متابولیکی و ویژه ی اوایل زایمان نظیر تب شیر، جفت ماندگی، عفونت رحمی، چرخش شیردان، کبد چرب، اسیدوز، نفخ و … جلوگیری شود. همچنین گاوها نباید با وزن یا امتیاز شرایط بدنی پایین (لاغر) وارد شیردوشی شوند. چرا که گاوهای لاغر پس از تولید شیر دچار افت تولید می شوند.
اثر سلامت گاوها بر تولید شیر
به طور کلی تولید شیر بالاتر یکی از نشانه های سلامت بهتر گله می تواند باشد. گاوها و تلیسه ها باید همواره واکسینه شوند. ازعدم وجود عفونت هایی مانند یون، انگل ها، تب مالت و … باید همواره مطمئن بود. در هنگام بیماری ها حتما به دامپزشک مراجعه نمود و توصیه های او را باید به طور دقیق اجرا کرد. برنامه های چک آپ مداوم باید بخشی از فعالیت های گاوداری باشند. از ورود اجسام خارجی و نوک تیز به آخور باید جلوگیری کرد. کف جایگاه و محل های تردد گاو باید مناسب باشند تا از سر خوردن گاوها جلوگیری شود. همچنین رعایت توصیه های بهداشتی نظیر کنترل ورود و خروج، ضدعفونی کردن خودروها و افراد وارد شده به گاوداری، استفاده از لباس کار تمیز توسط کارکنان، رعایت اصول قرنطینه برای گاوهای تازه وارد خریداری شده و… از جمله مواردی هستند که در سلامت و بهداشت گله موثر هستند. هر یک از بیماری های عفونی به تنهایی می تواند اثرات کوتاه و بلند مدتی را بر عملکرد تولیدی گاوها داشته باشد.
