جوجه کشی مرغ در مزارع خانگی و صنعتی مرغ مادر، یکی از فرایندهای حساس است که رعایت نکات مخصوص به خود را می طلبد. در این مقاله قصد داریم به بررسی فرایند جوجه کشی در دستگاه بپردازیم. با ما همراه باشید.
جوجه کشی مرغ؛ از مرغ خانگی تا مرغ تخم گذار و مرغ گوشتی
اهمیت جوجه کشی مرغ
طیور به طور ذاتی برای حفظ بقأ و تکثیر نژاد خود طی پروسه کُرچی ، تخم مرغ نطفه دار خود را به جوجه تبدیل می کنند. جوجه کشی یک فرآیند کلیدی در تولید جوجه یک روزه می باشد. جوجه کشی اصولی به طور مستقیم بر میزان درصد جوجه درآوری، درصد تلفات جوجه ریزی سالن و سلامت مرغ گوشتی و مرغ تخم گذار ارتباط دارد. برای بررسی کیفیت فرآیند جوجه کشی از اصطلاحی با عنوان هچ پذیری استفاده می شود. در واقع میزان هچ پذیری درصد جوجه هایی که با موفقیت از تخم خارج شده اند را نشان می دهد. با بررسی مداوم میتوان کیفیت کار را سنجید. چهار شرط اصلی و حیاتی ( دما، رطوبت، تهویه و چرخش تخم مرغ) بر این پروسه 21 روزه و افزایش راندمان جوجه کشی و بالا رفتن هچ تأثیر گذار هستند.
فرآیند تولید تخم مرغ نطفه دار
تخم مرغ از بخش های مختلفی تشکیل شده است. با آزاد سازی تخمک از تخمدان و حرکت در مجرای تولید مثلی تخم تولید می شود. زمانی که پرنده نر با پرنده ماده جفت گیری می کند اسپرم در بدن پرنده ماده باقی مانده و در ناحیه شیپور فالوپ با تخمک لقاح می یابد. زرده لقاح یافته در طی عبور از بخش های مختلف مجاری تولید مثلی، در نهایت تبدیل به تخم نطفه دار کامل می شود.
در مجموعه های خانگی این روند تولید جوجه توسط خود پرنده ماده انجام می شود. در طی این مدت 21 روز، پرنده تولید تخم جدیدی نخواهد داشت. اما جوجه کشی در مجموعه های صنعتی یا نیمه صنعتی توسط دستگاه های مخصوصی صورت می پذیرد.
در شرکت های مخصوص جوجه کشی، تخم مرغ نطفه دار پس از بررسی به دستگاه انکوباسیون در شرایط کنترل شده دما، رطوبت، تهویه مناسب و چرخش تخم منتقل می شوند.
راه کار های افزایش نرخ جوجه درآوری
انتخاب تخم مرغ نطفه دار مناسب
انتخاب تخم مرغ نطفه دار، تأثیر مستقیمی در درصد جوجه درآوری دارد. انتخاب یک تخم نطفه دار سالم، رشد جنینی مناسبی داشته و در نهایت جوجه سالم تری تولید خواهد شد.
ویژگی های انتخابی تخم نطفه دار: پوسته تخم باید عاری از هرگونه آلودگی (مدفوع)، شکستگی، ترک خوردگی و تخلخل باشد. پوسته تخم مرغ باید کاملأ سفت و در اندازه متوسط و شکل بیضی طبیعی خود باشد. تخم های بارور در بخش بالایی زرده خود یک حلقه سفید به اندازه 3-4 میلی متر ( سلول زایا) دارند. اندازه این حلقه در تخم غیر بارور 2-3 میلیمتر به صورت یک لکه سفید منفرد است.
نکات ذخیره سازی تخم های بارور قبل از جوجه کشی
در مرحله ذخیره سازی تخم نطفه دار، رعایت دمای بهینه ( 12الی15 درجه سانتی گراد) و رطوبت مناسب ( 70 الی 75 درصد) برای جلوگیری از رشد جنین بسیار حائز اهمیت است. به طور معمول تخم های نطفه دار، به صورت کاملا تمیز و خشک با انتهای کوچک خود به مدت 10 الی14 روز با رعایت دمای بهینه و چرخش 90 درجه 1 یا 2 بار در روز با حفظ قابلیت جوجه درآوری، قابل نگهداری هستند.
در مراحل ذخیره سازی باید استراتژی مهمی برای جلوگیری از تبخیر آب تخم مرغ اعمال شود. در غیر این صورت امکان ورود میکروارگانیسم های مختلف به تخم وجود دارد. به دلیل مستعد بودن تخم های بارور به آلودگی، برای حفظ کیفیت تخم های بارور حتمأ حداقل روزی 4 بار تخم ها از لانه جمع آوری می شوند.
نکات کلیدی در مجموعه های جوجه کشی
در زمان تأسیس شرکت های جوجه کشی، حتمأ به عوامل گوناگونی نظیر مکان تجهیزات، ارتفاع سقف و دیوارها، رطوبت، دمای محیط، ظرفیت تولید، فضای موجود، ظرفیت سالن و تعداد پرسنل مجموعه دقت داشته باشیم. با رعایت پروتکل های سازنده دستگاه جوجه کشی پارامتر های دما، رطوبت، تهویه و چرخش تخم های بارور می توان جوجه کشی صحیح و اصولی داشته باشیم.
دما در دستگاه جوجه کشی
مهمترین عامل در فرآیند جوجه کشی کنترل دما دستگاه انکوباسیون است. زیرا دما به شدت در سرعت رشد جنین، تأثیر گذار می باشد. دمای دستگاه انکوباسیون از یک روزگی تا 18 روزگی (ستر) در محدوده 37 الی38 درجه سانتی گراد بوده و سه روز پایانی (هچر) کاهش می یابد.
یک نکته بسیار حائز اهمیت حفظ ثبات دما در مراحل نگه داری، جابه جایی و انکوباسیون تخم های بارور است. زیرا ثبات دما باعث به حداقل رسیدن تلفات جنینی و افزایش کیفیت جوجه های تولیدی می شود. جنین به تغییرات دمایی در محدوده 1 درجه سانتی گراد از دمای توصیه شده بخصوص در مراحل اولیه و پایانی جوجه کشی بسیار حساس است. هرگونه استرس گرمایی در هچ جوجه ها باعث افت کیفیت جوجه تولیدی شده و تداخل درجذب کیسه زرده می شود. (du Preez, 2007; Hamidu et al., 2018; van der Wagt et al., 2020).
سلول زایا در دمای بالاتر از 25 درجه سانتی گراد شروع به تکثیر و رشد می کند. به این دما، صفر فیزیولوژیکی تخم گفته می شود. در دمای کمتر از 10 درجه سانتی گراد سلول زایا غیر فعال است. در دستگاه جوجه کشی همیشه باید دمای صحیح و یک نواخت توسط دما سنج یا ترموکوبل در دستگاه جوجه کشی کنترل شود.
دمای بالا در جوجه کشی منجربه تولد جوجه های زود هنگام، جوجه های ضعیف، جوجه هایی با منقار کج، ناف ملتهب، انگشت کج، منقار خمیده، افزایش نسبت جنین مرده در تخم و یا تولد جوجه هایی با جذب ناقص کیسه زرده می شوند. همین طور دمای پایین در انکوباسیون موجب طولانی شدن دوره جوجه کشی، تولد جوجه هایی با ضریب تبدیل بالا و جوجه های چروک می شود.
رطوبت در دستگاه جوجه کشی
یکی دیگر از پارامترهای مهم در درصد جوجه درآوری، تأمین رطوبت صحیح انکوباسیون است. تخم های بارور تا 18 روزگی 10 درصد از رطوبت خود را در طی پروسه رشد جنین از دست می دهد. بسته به نوع دستگاه، میزان رطوبت نسبی در محدود60 الی70 درصد متغیر می باشد.
حفظ رطوبت نسبی دستگاه جوجه کشی در محدوده ثابت بسیار دشوار است. تنظیم رطوبت دستگاه انکوباسیون بوسیله جریان هوای ورودی از روزنه های دستگاه و آب سطحی و اسپری آب در داخل دستگاه قابل تنظیم است. جنین به تغییرات رطوبت نسبت به دما مقاوم تر می باشد اما با این حال؛ آستانه تحمل رطوبت نسبی جنین 40 الی 90 درصد است.
رطوبت نسبی بالا در انکوباسیون موجب افزایش نسبت جوجه های هچ نشده، تخم های نشکسته، جنین های زنده به دام افتاده در داخل تخم و جوجه های پوشیده از سفیده تخم می شوند. رطوبت نسبی کمتر از حد استاندار نیز موجب تولد جوجه های ضعیف و کوچک با سلول های هوای بزرگ ، جوجه های ضعیف که تنها اطراف پوسته را تراشیده اند و جوجه های چسبیده به پوسته می شوند.
تهویه و غلظت اکسیژن و دی اکسید کربن در دستگاه جوجه کشی
غلظت نرمال ۲۱% اکسیژن و ۰/۴%دی اکسید کربن برای تکمیل روند رشد جنین مناسب می باشد. در غلظت های بالا تر از 1 درصد دی اکسید کربن درصد تلفات جنین افزایش می یابد. به ازای هر یک درجه کاهش درصد اکسیژن انکوباسیون، کاهش 5 درصد میزان هچ پذیری خواهیم داشت.
جنین در مراحل پایانی رشد (هچری) نسبت به ۱۸ روز اولیه رشد ( ستر) به تغییرات اکسیژن حساس تر است. بنابراین، جریان هوا و غلظت دی اکسید کربن در مرحله پایانی جوجه کشی بسیار مهم می باشد. بهترین تدابیر برای تنظیم غلظت اکسیژن و دی اکسید کربندستگاه جوجه کشی، حفظ تداوم هوای تازه در دستگاه است.
چرخش و موقعیت تخم ها در جوجه کشی
به دلیل گرم کردن یکنواخت تخم، قرار گیری جنین در وضعیت مناسب، عدم چسبیدن جنین به تخم و دسترسی بهتر مواد مغذی برای جنین چرخش تخم ها در انکوباسیون بسیار مهم می باشد. درشرایط طبیعی پرنده ماده خودش تخم هایش را می چرخاند. چرخش تخم بسته به روز انکوباسیون (۳ الی ۶ بار در روز) با زاویه تقریبی ۴۵ الی ۹۰ درجه به صورت دستی و یا خودکار تنظیم می شود. برای دست یابی به بالاترین درصد جوجه درآوری، چرخش حداقل ۴۵ درجه نیاز است. چرخش تخم ها تنها در ستر صورت می باشد. در هچر نیازی به چرخش تخم ها نیست.
تمام تخم ها در انکوباسیون با انتهای بزرگ چیدمان می شوند زیرا سرجوجه ها در انتهای بزرگ تخم نزدیک کیسه هوا رشد می کند. برای بهبود رشد جنین، ۱۸ روز اولیه جوجه کشی ( ستر) تخم ها به صورت عادی و در سه روز پایانی( هچر) به صورت افقی قرار می گیرند.
اتاق کندلینگ
شناسایی تخم نطفه دار به روش کندلینگ می باشد . در این روش، اجزای داخلی تخم در مقابل نور مشاهده شده و روند رشد جنین و هر گونه ترک خوردگی تخم بررسی می شود. کندلینگ ساده ترین روش برای بررسی مراحل رشد جنین در داخل تخم است.
کندلینگ تخم ها در طول انکوباسیون در روزهای ۵ الی ۸ جوجه کشی برای بررسی روند رشد عروق خونی ( شبه تار عنکوبوت) و یک نقطه تاریک انجام می شود. سپس بوسیله کندلینگ تخم های نابارور و جنین مرده شناسایی و معدوم می شوند. در کندلینگ تخم های غیر بارور به راحتی با شناسایی خون شفاف و تخم های جنین مرده با حلقه های خونی اطراف زرده قابل شناسایی هستند. در روز انتقال به هچ در کندلینگ جنین و حفره هوایی با یک خط جدا کننده قابل رویت است. در روش صنعتی توصیه زیادی به استفاده از روش کندلینگ نیست بیشترین توصیه به انتخاب تخم بارور و رعایت بهداشت تخم ها است.
مکان مجموعه های جوجه کشی
برای به حداقل رسیدن انتقال آلودگی از مجموعه های پرورشی طیور به شرکت های جوجه کشی حداقل فاصله ۳ کیلومتری باید در نظر گرفته شود. به دلیل جدا بودن فضای بخش های مختلف در مجموعه های جوجه کشی، حتمأ فضای کافی باید در نظر گرفته شود. در ساختمان مجموعه های جوجه کشی باید تمام اصول فنی ارتفاع سقف و دیوارها، عایق بندی ها، رعایت عرض سالن، شیب کف سالن، تفکیک مسیرهای ورود و خروج حتمأ رعایت شود.
روش های کاهش آلودگی تخم ها
یکی از دلایل اصلی کاهش درصد جوجه درآوری و افت کیفیت جوجه ها، رعایت نکردن بهداشت تخم ها است. بار میکروبی پوسته تخم ها بسیار بالا می باشداز این رو؛ تخم ها مستعد به آلودگی هستند. هرچه از زمان تخم گذاری بگذرد محتویات تخم کوچک شده و امکان ورود میکروارگانیسم ها افزایش می یابد. بسیاری از مرغدار ها برای کاهش آلودگی تخم مرغ از روش های سنباده و صاف کردن و شستن تخم های آلوده به مدفوع استفاده می کنند. هیچ یک از این روش ها توصیه نمی شود زیرا با این روش ها بخشی از کوتیکول از بین رفته و امکان انتقال آلودگی افزایش می یابد.
برای کاهش انتقال آلودگی در زمان جوجه کشی باید محیط انکوباسیون و تخم ها با بخور گاز فرمالدئید ضد عفونی شوند. در این روش از محلول هایی حاوی ترکیبات آمونیوم چهارتایی، پراکسیدهیدروژن، فنل ها و فرمالین استفاده می شود. بخور با غلظت فرمالدئید 3 برابر، باعث از بین رفتن درصد بالایی از آلودگی روی پوسته تخم می شود.
به طور مثال؛ غلظت x برای ضدعفونی ۳ متر مکعب، ۲۰ گرم KMn۰۴ با ۴۰ میلی لیتر فرمالین استفاده می شود(۳ x برای ضدعفونی ۳متر مکعب، Kmn۰۴ + ۱۲۰ میلی لیتر فرمالین است)
پیش گرم کردن تخم های بارور
برای کاهش انتقال شوک دمایی انکوباسیون و سالن ذخیره، تخم مرغ ها را قبل از انتقال در بازه زمانی چند ساعته در دمای حدودأ ۳۷ الی ۳۸ درجه با رطوبت نسبی ۶۰ الی ۷۰ درصد قرار می دهند.
مراحل جوجه کشی
ستر
از یک روزگی تا ۱۸ روزگی ( کامل شدن تقریبی رشد جنین)، تخم های بارور در بخشی از انکوباسیون ( ستر) نگه داری می شوند. این بخش، علاوه بر تنظیم دما و رطوبت، سینی هایی با قابلیت چرخش ۹۰ درجه دارند. در این مرحله تخم ها در شرایط دمای حدودأ ۳۷/۶ درجه سانتی گراد با رطوبت نسبی ۵۰ الی ۶۵% نگهداری می شوند.
هچر
تخم های بارور، از ۱۸ روزگی تا زمان خروج جوجه ها از تخم در این بخش انکوباسیون نگه داری می شوند. در این بخش، سینی ها ثابتی هستند. دما کاهش یافته و رطوبت نسبی در محدوده ۷۰-۹۰ درصد افزایش می یابد.
اتاق نگه داری
این اتاق جوجه ها پس از خارج شدن از تخم با رطوبت نسبی ۶۵ درصد نگه داری شده و مراحل واکسیناسیون اولیه در این اتاق اعمال می شود.
به طور خلاصه مراحل مربوط به عملیات جوجه کشی تجاری می توان به شرح زیر هستند:
1)دریافت تخم های بارور تمیز
2) بخور فرمالدئید برای ضدعفونی ( با غلظت x ۳ به مدت ۲۰ دقیقه)
3) نگهداری تخم مرغ ها در اتاق نگهداری (دمای ۶۵ درجه فارنهایت با رطوبت نسبی ۷۵ درصد)
4) گرم شدن قبل از انکوباسیون در دمای اتاق ( ۴ الی ۶ ساعت)
5) قرار دادن تخم ها در ستر به مدت ۱۸ روز
6) کندلینگ کردن و حذف تخم های نابارور و جنین مرده
7) انتقال به هچر ( ۳ روز پایانی انکوباسیون)
8) بیرون آمدن جوجه ها از تخم ( در شرایط ۹۰ درصد خشک)
9) تعیین جنسیت جوجه ها
10) درجه بندی وضعیت بدنی
11) واکسیناسیون و ارسال
مراحل رشد جنین در تخم
| خلاصه مراحل رشد جنین داخل تخم | |
| قبل از باروری | · سلول های زایا هنوز توسعه نداشته اند. |
| روز اول | · شروع رشد بافت |
| روز دوم | · توسعه بافت و ظهور رگ های خونی |
| روز سوم | · شروع تپش ضربان قلب
· ظهور رگ های خونی بسیار |
| روز چهارم | · ظهور رنگدانه های بینایی |
| روز پنجم | · پیدایش آرنج و زانو |
| روز ششم | · ظهور و پیدایش منقار
· شروع حرکات ارادی |
| روز هفتم | · پیدایش دندان های منقار ( مسئول شکستن پوسته)
· منقار کمی سفت تر شده است |
| روز هشتم | · پیدایش خطوط پر
· برابر شدن طول منقار بالا و پایین |
| روز نهم | · جنین شبیه پرنده شده
· باز شدن دهان |
| روز دهم | · برجسته منقار و ناخن ها |
| روز یازدهم | · تکمیل رشد پرهای بال
· آشکار شدم پرهای دم |
| روز دوازهم | · شکل گیری کامل انگشتان پا و پرها
· ظهور اولین پرها |
| روز سیزدهم | · پیدایش فلس ها
· پرها بدن را پوشش می دهند |
| روز چهاردهم | · حرکت جنین به سمت انتهای تخم |
| روز پانزدهم | · جذب روده ها به داخل حفره شکمی |
| روز شانزدهم | · پوشش کامل بدن با پرها
· از بین رفتن آلبومین |
| روز هفتهم | · کاهش مایع آمینوتیک و قرار گیری سر بین پاها |
| روز هجدهم | · رشد جنین تقریبا کامل شده
· کیسه زرده هنوز خارج از جنین است · سر زیر بال راست قرار می گیرد |
| روز نوزدهم | · کیسه زرده به داخل حفره بدن کشیده می شود
· مایع آمفوتیک از بین می رود. · جنین بیشترین فضای داخل تخم را اشغال می کند( به جز سلول هوا) |
| روز بیستم | · جذب کامل کیسه زرده به داخل بدن
· جنین تبدیل به جوجه می شود ( تنفس از طریق کیسه هوایی) |
| روز بیست و یکوم | · تلاش برای خروج از تخم |
منابع
Du Preez, J. H. The effect of different incubation temperatures on chick quality. Diss. Stellenbosch: University of Stellenbosch, 2007.
Hamidu, J. A., et al. “Physiological response of broiler embryos to different incubator temperature profiles and maternal flock age during incubation. 1. Embryonic metabolism and day-old chick quality.” Poultry Science 97.8 (2018): 2934-2946.
van der Wagt, Ilonka, et al. “A review on yolk sac utilization in poultry.” Poultry science 99.4 (2020): 2162-2175.
