جلوگیری از کپک زدن خوراک آبزیان و مقابله با اثرات مایکوتوکسین ها در ماهی یکی از دغدغه های اصلی تولیدکنندگان خوراک آبزیان و پرورش دهندگان می باشد. در این مقاله قصد داریم به راهکارهای جلوگیری از کپک زدن خوراک آبزیان بپردازیم.
خوراک مناسب آبزیان علاوه بر این که باید حاوی تمامی اقلام غذایی مورد نیاز (پروتئین، چربی، کربوهیدرات، ویتامین ها، مکمل های غذایی و…) گونه پرورشی باشد، باید به گونه ای تولید و تهیه شود که مدت زمان طولانی ماندگاری بالایی داشته و کپک زدگی، حضور انواع قارچ ها و… در خوراک مشاهده نشود، حال این امر زمانی اتفاق می افتد که در جیره غذایی اقلام. یا ترکیباتی وجود داشته باشد که مانع از کپک زدگی و به طور کلی کاهش کیفیت خوراک شود. البته به این نکته نیز باید توجه شود که علاوه بر کیفیت خوراک شرایط نگهداری خوراک در مزرعه نیز بر ماندگاری طولانی مدت آن بسیار تاثیر دارد. در این مقاله قصد داریم به راهکارهای جلوگیری از کپک زدن خوراک های آبزیان می پردازیم.
زیان های کپک زدن خوراک آبزیان
اثرات مایکوتوکسین ها در ماهی
اثرات سمی مایکوتوکسین ها در حیوانات با توجه به نوع و مقدار سم و دوره ای که حیوان در معرض آن قرار دارد، متفاوت است. همچنین حساسیت گونه های مختلف آبزیان، به آفلاتوکسین B1 بسیار متفاوت است. آفلاتوکسین آثار قابل توجهی بر آبزیان می گذارد؛ به طور مثال موجب کم خونی، خونریزی، آسیب کبدی، افزایش استعداد ابتلا به بیماری های عفونی، سرکوب سیستم ایمنی و در نهایت افزایش میزان مرگ و میر می گردد، همچنین سموم قارچی موجب تخریب ساختار ژنتیکی سلول ها و جهش زایی، عفونت های پوستی و انواع سرطان ها به ویژه سرطان کبد می شود. مایکوتوکسین ها دارای طیف وسیعی از اثرات دیگر شامل آسیب کلیه، اختلالات گوارشی، اختلالات تولید مثلی و سرکوب سیستم ایمنی بدن می باشند.
مایکوتوکسین ها می توانند منجر به ایجاد بسیاری از اختلالات از جمله تحریک سلول ها و اندام ها، تغییرات ریختی و در موارد شدیدتر مرگ و میر آبزیان شوند به این ترتیب، تلفات آبزی پروری ناشی از مایکوتوکسین ها به دلیل تغذیه با خوراک آلوده میتواند موجب زیان اقتصادی قابل توجه باشد برای مثال آلودگی های جیره غذایی با مایکوتوکسین ها حتی اگر بطور متوسط موجب افزایش 2 درصدی ضریب تبدیل غذایی آبزی گردد که در نتیجه آن هزینه تولید آبزیان 5 درصد افزایش خواهد یافت.
مقاله پیشنهادی: اثرات مایکوتوکسین ها
آفلاتوکسین در خوراک آبزیان
یکی از انواع مایکوتوکسین ها آفلاتوکسین ها هستند. آن ها گروهی از مایکوتوکسین ها هستند که سرطان زا، جهش زا و سرکوب کننده سیستم ایمنی می باشند. آفلاتوکسین ها از طریق خوراک یا استنشاق وارد بدن می شوند. بسیاری از مواد غذایی انسان و دام مستعد رشد و تکثیر قارچ میباشند. آفلاتوکسین ها به وسیله قارچ هایی چون Aspergillus flavus و A. Parasiticus دراقلام غذایی تولید می شوند ودر بافت های مختلف از جمله کبد، کلیه، سیستم ایمنی، اندام های تناسلی، عصبی و گوارشی تجمع پیدا می کنند. البته میزان تجمع آن ها در کبد بیشتر است، به طوری که غلظت این سم در کبد میتواند به 11 برابر میزان آن درعضلات برسد.
پس از مصرف جیره های غذایی آلوده به آفلاتوکسین توسط آبزی، با توجه به حلالیت بالای آن در چربی، این ترکیب براحتی وارد سیستم گردش خون شده و سپس به کبد منتقل می شود.
آفلاتوکسین در دام و طیور و آبزیان موجب کاهش سرعت رشد و بازدهی پایین حیوان میشود. همچنین آفلاتوکسین ها می توانند موجب اختلال در چرخه تولید انرژی (سوخت وسازکربوهیدرات ها و چربی ها) گردند و یا در تداخل با اسیدهای نوکلئیک، موجب کاهش تولید پروتئین در سلول ها و سرانجام کاهش سرعت رشد و بازدهی حیوان شوند.
از سوی دیگر سرکوب سیستم ایمنی (خونی وسلولی)، تغییر فراسنجه های خونی و بیوشیمیایی سرم، نکروز حاد، سیروز و تومورهای کبدی در نهایت موجب مرگ آبزی می شوند. در مورد آبزیان خطر بروز بیماری در اثر مصرف پودر ماهی آلوده به آفلاتوکسین و همچنین به دلیل افزایش استفاده از مواد غذایی با منشا گیاهی از جمله کنجاله پنبه دانه، بادام زمینی، ذرت، سویا و سبوس برنج برای فرمولاسیون خوراک آبزیان وجود دارد.
روش های مقابله با مایکوتوکسین ها
طی سال های اخیر تمایل به استفاده از اقلام غذایی گیاهی به جای منابع حیوانی گران قیمت از جمله پودر ماهی در خوراک آبزیان افزایش یافته است. به همین دلیل خطر آلوده شدن غذاهای مورد استفاده، در آبزی پروری، به مایکوتوکسین ها افزایش یافته است. حتی در صورت اندازه گیری های صحیح و برنامه های کنترلی مناسب، انتخاب مواد خام با کیفیت بالا و محتویات غذایی و شرایط نگهداری مناسب، تضمین عدم وجود مایکوتوکسین ها بسیار مشکل است. طیف گسترده ای از روش های مدیریت مایکوتوکسین ها به ویژه آفلاتوکسین وجود دارد که شامل مدیریت پیش و پس از برداشت می شوند.
در حقیقت مدیریت مایکوتوکسین ها از مزرعه تولید ترکیبات گیاهی آغاز می شود. در مدیریت پیش از برداشت، جلوگیری از صدمات ناشی از حشرات، گونه های مقاوم به قارچ ها یا سازگار به شرایط منطقه کشت و مبارزه زیستی متداول است. در مدیریت پس از برداشت پرهیز از به تعویق انداختن برداشت، ممانعت از آسیب دیدگی دانه ها، مدیریت سیلوها از نظر دما و رطوبت، ازون درمانی و… اشاره نمود.
مدیریت آلودگی های مایکوتوکسینی در خوراک:
غذا می تواند در هر مرحله از فرآیند تولید و توزیع آلوده گردد و مسئولیت اصلی با تولیدکنندگان مواد غذایی است. مایکوتوکسین ها یک گروه از مواد نامطلوب در فرآیند تولید مواد غذایی و کنترل کیفی آن هستند که اغلب نادیده گرفته می شوند.
کاهش یا حذف مایکوتوکسین از خوراک ماهی
توکسین بایندر خوراک آبزیان
حذف مایکوتوکسین هایی مانند آفلاتوکسین های تشکیل شده درخوراک های آلوده یکی ازجنبه های مهم تحقیقات تغذیه ای است. روش های متنوع فیزیکی، شیمیایی و زیستی برای از بین بردن آفلاتوکسین ها به کارگرفته شده است. یک روش معمول استفاده از مواد جاذب غیر مغذی درجیره است که با آفلاتوکسین‌ها پیوند ایجاد نموده و جذب آنها را از دستگاه گوارش کاهش می دهند تاکنون از زئولیت طبیعی، بنتونیت، آلومینیوسیلیکات هیدراته سدیم-کلسیم دیواره سلولی مخمر و زغال فعال برای کاهش سمیت آفلاتوکسین ها درخوراک دام، طیور و آبزیان استفاده شده است. برای این که یک جاذب بتواند به طور موفق مایکوتوکسین را ازدستگاه گوارش جذب کند، باید قابلیت بالای پیوند شدن با آن ها را داشته باشد.
کنترل زیستی
در خاک، سویه های غیر آفلاتوکسین زای A. Flavus به عنوان یک کنترل زیستی برای حفاظت ازمحصولات دربرابرآلودگی درشرایط مزرعه مورد استفاده قرار می گیرند. زمانی که تعداد اسپور انواع غیرسم زا nontoxigenic درخاک بالا باشد، آنها با گونه های دیگر، مولد سم، برای مواد مغذی ضروری مورد نیاز رقابت خواهند کرد. علاوه بر این، تلقیح خاک با سویه- های غیرتوکسین زا، دارای اثر انتقال است که محصولات را از آلودگی درطول ذخیره سازی محافظت می کند توانایی قارچ برای رقابت با گونه های مرتبط با آن بستگی به عوامل متعددی نظیر pH و نوع خاک و نیز دسترسی به نیتروژن، کربن، آب و مواد معدنی دارد.
باکتری های اسیدلاکتیک
فرض بر این است که ترکیبات ضد قارچ و ضد باکتری تولید شده توسط باکتری های اسیدلاکتیک (LAB) باعث کاهش تولید سم می شوند. گونه های متعلق به جنس های لاکتوکوکوس، پدیکوکوس، لاکتوباسیلوس و لاکتونوستوک که قادر به مهار رشد قارچ های سمی بودند را شناسایی کردند. عواملی نظیر دوره انکوباسیون و درجه حرارت، غلظت نمک خوراکی و همچنین حضور زایلوز، هیدرولیزات کازئینوپروتئوس پپتون بر توانایی مهار LAB در تولیدتوکسین موثر هستند. برای مثال، کارایی ترکیبات ضد‌قارچی و تکثیر Lactobacillus rhamnosus بعد از افزودن 1 و 5 درصد گلوکز و درغلظت 3 درصد نمک خوراکی افزایش یافت.
اسیدیفایر یا افزودنی اسیدهای آلی در خوراک آبزیان
اسیدیفایر ها ترکیبات تشکیل شده از اسیدهای آلی و نمک های آن ها هستند که با کاهش pH خوراک موجب می شوند رشد عوامل فاسد کننده از جمله قارچ های تولید کننده مایکوتوکسین ها کاهش یابد. در نتیجه ماندگاری خوراک آبزیان افزایش خواهد یافت. همچنین این اسیدها با تقویت دستگاه گوارش موجب کاهش اثرات مایکوتوکسین ها بر بدن ماهی می شوند. از سوی دیگر یافته های علمی نشان می دهند توکسین بایندرها در pH پایین تر عملکرد جذبی بهتری را نسبت به سموم قارچی خواهند داشت.
ترکیبات گیاهی
ترکیبات گیاهان دارویی یا عصاره ها و اسانس های آن ها موجب کاهش اثرات مایکوتوکسین ها در بدن موجودات زنده می شوند. از جمله این ترکیبات می توان به عصاره خار مریم اشاره نمود که در پاکسازی کبد و کلیه و کاهش التهابات آن ها بسیار موثر است.
استفاده از آنتی اکسیدان ها در خوراک آبزیان
درسال های اخیر افزایش علاقه به استفاده از آنتی اکسیدان- ها در برابر مسمومیت آفلاتوکسین مشهود است، چرا که آفلاتوکسین به القاء تولید اکسیژن فعال و تنش اکسیداتیو کمک می کند. رادیکال های آزاد به عنوان یکی از مکانیسم های زیربنایی ایجاد آسیب های سلولی و DNA
پیشنهاد شده اند.
توصیه نهایی
از عمده راهکارهای پیشنهادی متخصصین برای کاهش خطر ناشی از سموم قارچی پرهیز از جیره های غذایی آلوده و همچنین توجه ویژه به شرایط نگهداری مواد غذایی است. با این حال علیرغم تلاش های زیاد برای جلوگیری از بروز سموم قارچی، این سموم همچنان مسئله ساز هستند و راهبرد هایی نظیر جذب یا غیرفعال کردن سموم در دستگاه گوارش جانوران قابل اعتمادترین، مطمئن ترین و موثرترین شیوه ها به شمار می روند.
شرکت افزودنی های خوراک سپهر ماکیان فرتاک، تولید کننده افزودنی های خوراک دام، طیور و آبزیان می باشد که با ارائه محصول A-Guard و A-Guard Plus که توکسین بایندرها چندجزئی قدرتمندی می باشند، سعی در همیاری با تولید کنندگان در مقابله با اثرات مایکوتوکسین ها و زیان های ناشی از آن ها دارد.
جهت کسب اطلاعات بیشتر و اخذ مشاوره تخصصی در زمینه استفاده از افزودنی ها در خوراک آبزیان می توانید از طریق راه های ارتباطی با کارشناسان فروش و فنی ما در ارتباط باشید.
