تغذیه در شرایط تنش گرمایی طیور می تواند یکی از عوامل تعیین کننده در جلوگیری از ایجاد زیان در آن ها باشد. به همین خاطر تنظیم جیره و استفاده از افزودنی های مناسب خوراک جهت مقابله با تنش گرمایی در انواع طیور نظیر مرغ گوشتی، مرغ مادر، مرغ تخم گذار، بلدرچین، بوقلمون و سایر طیور می تواند در جلوگیری از کاهش عملکرد موثر باشد. در این مقاله قصد داریم به تغییرات فیزیولوژیک در هنگام استرس حرارتی و راهکارهای تغذیه ای مقابله با تنش گرمایی در طیور بپردازیم.
تنظیم جیره و افزودنی های خوراک جهت مقابله با استرس حرارتی طیور
تنظیم جیره و استفاده از افزودنی های خوراک با هدف مقابله با تنش گرمایی در طیور نیازمند آشنایی بیشتر با تغییرات فیزیولوژیک بدن پرنده و احتیاجات آن در هنگام استرس حرارتی است.
با کاهش مصرف خوراک طیور در شرایط استرس حرارتی، دسترسی مواد مغذی خوراک محدود شده و این محدودیت، موجب کاهش متابولیسم، افت وزن بدن و افزایش تلفات پرنده می شود. در این شرایط، تغییرات تغذیه ای برای تأمین نیاز های پرنده بهترین راهکار است. استراتژی های تغذیه ای در مرغ گوشتی و تخمگذار با توجه به اهداف تولیدی متفاوت می باشد.
تغییر زمان خوراک دهی، تنظیم دوباره جیره، استفاده از افزودنی های خوراک (آنتی اکسیدان ها، ویتامین ها، مواد معدنی، پروبیوتیک، پری بیوتیک، اسانس های گیاهی، اسیدیفایرها، توکسین بایندرها و افزایش غلظت ترکیبات مغذی خوراک) از جمله استراتژی های تغذیه ای با هدف جلوگیری از اثرات منفی استرس های حرارتی و افت وزن گله هستند.
عمده ترین تغییرات در زمان استرس حرارتی برای رفع کمبودهای تغذیه ای بالانس مجدد انرژی جیره است. توصیه می شود این تغییرات همراه با بهبود بالانس اسیدهای آمینه باشد.
غلظت انرژی جیره طیور تحت استرس حرارتی
غلظت انرژی جیره یک عامل مهم در مصرف خوراک طیور است. زیرا طیور برای تأمین انرژی متابولیسمی، خوراک مصرف می کنند. همچنین نیاز روزانه انرژی متابولیسمی پرنده با توجه به سن و شرایط تولید متغیر می باشد. اما یکی از اثرات تنش گرمایی کاهش تمایل به مصرف خوراک است.
بدن طیور با افزایش دمای محیط نیازمند دفع بیشتر گرما است. از سوی دیگر مکانیسم دفع گرمای مازاد بدن (له له زدن با نفس نفس زدن) نیاز انرژی متابولیسمی بدن پرنده را افزایش می دهد. در چنین شرایطی، چربی ها به دلیل تولید حرارت کمتر برای هضم و جذب که به آن گرمای افزایشی می گویند، نسبت به کربوهیدرات ها و پروتئین ها منبع ایده آل تأمین انرژی متابولیسمی در جیره هستند. همچنین چربی ها، با کاهش نرخ عبور خوراک در دستگاه گوارش بهره وری مواد مغذی را افزایش می دهند.
در صورت تغییر چگالی جیره در شرایط استرس حرارتی، سطوح سایر مواد مغذی جیره برای حفظ بهینه مصرف باید تغییر و تنظیم شود. طبق بررسی برخی از محققین افزودن 5% چربی جیره کمک به کاهش اثرات مضر استرس حرارتی در محدوده دمایی 29 الی 36 درجه سانتی گراد و بهبود سلامت پرنده می کند.
غلظت پروتئین جیره طیور تحت استرس حرارتی
در شرایط استرس حرارتی سنتز پروتئین در بدن پرنده کاهش و تجزیه پروتئین افزایش می یابد. این کاهش سنتز پروتئین را با افزایش سطوح پروتئین جیره نمی توان جبران کرد. زیرا سنتز پروتئین موجب تولید حرارت بالا در بدن می شود. همچنین سرعت رشد جوجه های گوشتی تجاری، تحت استرس حرارتی با جیره پروتئین بالا سرکوب می شود. زیرا؛ اولین پیامد افزایش تولید گرما بدن کاهش مصرف خوراک است. از این رو، برای بالانس جیره طیور در مناطق گرم، سطح پروتئین 1 الی 2 درصد کمتر از توصیه در نظر گرفته می شود.
مقاله پیشنهادی: استرس گرمایی در طیور و راه های عملی مقابله با آن
مصرف پروتئین بیش از احتیاج، موجب افزایش هزینه خوراک، افزایش بار متابولیکی کلیه ها، افزایش روند تبدیل پروتئین به اسید اوریک، دفع بیشتر نیتروژن و اتلاف خوراک می شود. همچنین استفاده از جیره های کم پروتئین با انرژی بالا، چربی محوطه شکمی پرنده را افزایش می دهند.
تغییر دما در نیاز پرنده به پروتئین اثری ندارد. طبق مطالعات محققین، در تنش حرارتی با دمای بالاتر از 32 درجه سانتی گراد کاهش پروتئین جیره بهبود عملکرد را به همراه خواهد داشت. در این محدوده دمایی سطح پروتئین جیره نباید بالاتر از 20 درصد در نظر گرفته شود.
بازه زمانی که پرنده تحت استرس حرارتی قرار می گیرد بر پاسخ پرنده به پروتئین جیره اثر گذار است. کاهش سطح پروتئین جیره در تنش حرارتی با هدف کاهش تولید دما همیشه توجیه پذیر نیست. شدت و مدت زمان قرار گیری در استرس حرارتی، نژاد و سن پرنده، سطح اسید های آمینه ضروری و ترکیبات جیره فاکتور های موثر بر پاسخ پرنده به استرس حرارتی با سطح پایین پروتئین جیره هستند. در سنین ابتدایی پرورشی در طیور تحت استرس حرارتی هضم پروتئین، جذب اسیدهای آمینه،کاتابولیسم پروتئین و گلوکونئوژنز افزایش می یابد.
ترکیبات پروتئین نسبت به کربوهیدرات ها و چربی ها نقش بیشتری در تولید حرارت متابولیکی دارند. زیرا طبق یافته ها، جوجه هایی که در تنش حرارتی با جیره های با پروتئین کم تغذیه شده اند، حرارت بیشتر و بهره بری کمتری دارند. در نتیجه؛ این پرنده ها تولید حرارت بالا و رسوب چربی بیشتر خواهند داشت.
اسیدهای آمینه در هنگام تنش گرمایی
جیره های نوین غذایی بر اساس پروتئین ایده آل و سطوح قابل جذب اسیدهای آمینه فرموله می شوند. توجه به سطح اسیدآمینه لیزین، متیونین، ترئونین، آرژنین، تریبتوفان، والین و گلوتامین در جیره نویسی طیور بسیار حائز اهمیت است.
با افزایش دما نیاز طیور به اسیدهای آمینه افزایش می یابد. در این شرایط، مکمل های غنی از اسید های آمینه ضروری توصیه می شود. سطح پیشنهادی اسیدهای آمینه قابل هضم جیره در تابستان 3-5 درصد است. همچنین، طبق بررسی برخی از محققین افزایش سطح اسیدآمینه جیره در دمای بیشتر از 30 درجه سانتی گراد توجیه پذیر نیست.
مکمل های اسیدآمینه ضروری جیره در زمان کاهش کیفیت پروتئین جیره و یا عدم بالانس اسیدآمینه از تولید حرارت مازاد بدن و اثرات مضر افزایش دما جلوگیری کرده و باعث بهبود عملکرد پرنده می شوند. با استفاده از فرآورده های جانبی مقرون به صرفه و یا ترکیب چند نوع منبع پروتئینی، هزینه مکمل های پروتئینی را کاهش می دهد. همچنین در صورت امکان توصیه به مصرف مولتی آنزیم ها است.
استفاده از ترکیبات مانند مولتی پروتئاز، باعث کاهش مصرف اسیدهای آمینه، کاهش هدر رفتن پروتئین، کاهش آمونیاک بستر و استرس می شوند. بالانس اسید های آمینه و کاهش هزینه های پروتئین برای حداکثر عملکرد ضروری است.
در بین مواد عنوان شده، بهترین روش عملی تغییرات جیره ای و استفاده از ویتامین ها، مواد معدنی و آنتی اکسیدان با هدف کاهش استرس حرارتی می باشد.عوامل مختلفی در پاسخ به رشد مکمل های اسیدآمینه کریستاله (الکترولیت هایی مانند سدیم کلراید جیره) دخیل هستند. طبق یافته های برخی از محققین، مکمل های الکترولیتی مانند سدیم بیکربنات همراه با مکمل های آرژنین، لیزین موجب بهبود عملکرد پرنده می شود.
تعادل اسید و باز خون ( pH خون) در استرس حرارتی
به طور طبیعی pH خون پرنده به وسیله ریه ها، کلیه ها و سیستم های بافری مختلف کنترل می شود. با این حال؛ با افزایش نرخ تنفس در استرس حرارتی، آلکالوز تنفسی و در نتیجه کاهش سطح دی اکسید کربن خون رخ داده و تعادل الکترولیت خون با کاهش مواد معدنی مانند پتاسیم به هم می خورد.
نفس نفس زدن، مکانیزمی برای خروج دما و رطوبت مازاد بدن طیور از طریق ریه ها است. با افزایش عمل نفس نفس زدن و دفع زیاد CO2 غلظت یون بی کربنات خون کاهش می یابد. دراین شرایط، به دلیل محدودیت یون بی کربنات، در فرآیند کلسیم سازی پوسته تخم مرغ اختلال ایجاد شده و کیفیت پوسته تخم مرغ ضعیف می شود.
راهکار بهبود کیفیت پوسته تخم مرغ
با افزایش فعالیت نفس نفس زدن و درگیری بیشتر عضلات، مجددأ دمای بدن پرنده افزایش یافته و پرنده برای کاهش دمای بدن خود، آب بیشتری می نوشد. در شرایط شدیدتر، به دلیل اثرات منفی استرس حرارتی و اکسیداتیو، در مزارع پرورشی با افزایش تلفات مواجه خواهیم بود.
یکی از مکانیزم های طبیعی پرنده در شرایط استرس حرارتی کاهش پوشش پر است. زیرا با این اقدام سطح دسترسی پروتئین جیره برای تولید و بازدهی در تولید گوشت و تخم مرغ افزایش می یابد.
اثر فیزیولوژیک استرس حرارتی بر عملکرد سیستم ایمنی طیور
مطالعات زیادی بر چگونگی تأثیر استرس حرارتی بر عملکرد سیستم ایمنی صورت گرفته است. پاسخ ایمنی بدن حیوانات به وسیله سیستم عصبی مرکزی (CNS) به دو صورت (سیستم های عصبی و سیستم غدد درون ریز) کنترل می شود.
محور هیپوتالاموس -هیپوفیز– آدرنال (HPA) و سمپاتیک مدولا (SAM) مسیرهای اصلی دریافت پاسخ های ایمنی هستند. لنفوسیت ها، مونوسیت ها و گرانولوسیت ها گیرنده های اصلی انتقال دهنده های عصبی از محورهای HPA وSAM بوده و به عنوان کورتیزول و کاتاکول آمین بر فعالیت، تکثیر سلول، ترشح سیتوتوکسین، تولید آنتی بادی و اثر بر فعالیت سیتولیتیک اثر می گذارند. تحقیقات نشان داده اند به طور نسبی در استرس حرارتی، کاهش وزن غدد طحال و تیموس در مرغ تخمگذار مشاهده می شود.
افزودنی های بهبود دهنده استرس گرمایی
افزودنی ها با هدف رفع کمبودهای تغذیه ای و بهبود عملکرد پرنده مورد استفاده قرار می گیرند. در مناطق گرمسیری، دفع ویتامین ها و مواد معدنی بدن پرندگان تحت استرس حرارتی افزایش می یابد. در این صورت، بالانس 15 الی 20 درصد بیش از سطح نیاز این ترکیبات در جیره های مصرفی فصول گرم سال الزامی است.
با بهره مندی از مکمل های الکترولیتی، ویتامینه و معدنی، اسیدیفایر ها، پروبیوتیک، پری بیوتیک با هدف حفظ شرایط فیزیولوژیکی بدن، می توان اثرات منفی استرس حرارتی را کاهش داده و تا حدودی عملکرد طیور را بازیابی کرد.
اثر مکمل های الکترولیتی بر استرس حرارتی
به طور طبیعی pH خون به وسیله ریه ها، کلیه ها و سیستم های بافری مختلف کنترل می شود. با این حال، با افزایش نرخ نفس نفس زدن (panting) در استرس حرارتی و کاهش سطح دی اکسید کربن خون آلکالوز تنفسی رخ داده و تعادل الکترولیت خون با کاهش مواد معدنی مانند پتاسیم به هم می خورد. در این شرایط، چندین ماده معدنی (پتاسیم، سدیم، فسفر، منیزیم و روی) از دسترس خارج شده و تعادل اسمزی مایعات بدن به هم می خورد.
الکترولیت ها، یکی از افزودنی های مهم برای حفظ سطح دی اکسیدکربن و pH خون هستند. معمولأ پرورش دهندگان قبل از شروع فصل گرما، اقدام به تهیه الکترولیت از طریق نمک های مواد معدنی می کنند.
بالانس الکترولیتی جیره به صورت فرمول شماره1 محاسبه می شود. در این فرمول عدد های 23، 39.1 و 35.1 نشان دهنده وزن اتمی هر الکترولیت است. در زمان استرس گرمایی بالانس الکترولیت سرم خونی پرندگان بسیار حیاتی است. در صورت عدم بالانس الکترولیتی جیره، یون بی کربنات کاهش یافته و پرنده دچار آلکالوز تنفسی می شود.
با افزودن سدیم بیکربنات به جیره، می توان سطح الکترولیت خون را حفظ و استرس حرارتی را کنترل کرد. کنترل سطح الکترولیتی خون موجب حفظ مصرف خوراک، افزایش وزن روزانه، بهبود ضریب تبدیل، تنظیم اسمزی مایعات و خنک کردن بدن پرنده می شود. استفاده منظم از پتاسیم کلرید با نمک طعام با هدف دست یابی به سطح مطلوب الکترولیت در شرایط استرس حرارتی بسیار حائز اهمیت است.
با تأمین حدودأ 220 میلی اکی والان در کیلو گرم الکترولیت جیره در طول تابستان با ترکیبات حاوی سدیم (نمک ها، سدیم بیکربنات، پودر گوشت، پودر استخوان و پودرماهی ) و پتاسیم (از کنجاله سویا و نمک های دیگر) عملکرد طیور را می توان بهبود بخشید.
همان طور که می دانید، ایجاد تعادل الکترولیت ها از طریق مکمل های الکترولیتی محلول در آب به طور موقت یک ابزار کمکی بسیار عالی در شرایط استرس حرارتی است. سطح استاندار الکترولیت جیره در جوجه های گوشتی (120 الی 240 میلی اکی والان) می باشد.
به طور مثال، استفاده از الکترولیت های آشامیدنی 0.2% NH4 یاCl ، 0.15% KCl 0.6 % kcl ، 0.2 % NaHCO3 برای تنظیم سطح الکترولیت طیور توصیه می شود. بارزترین اثر استفاده از مکمل های الکترولیت در آب تحریک بیشتر طیور به مصرف آب است. بیکربنات سدیم، کلرید پتاسیم و ترکیبات سیلیکاته مکمل های الکترولیتی معمولی هستند که پرورش دهندگان استفاده می کنند.
اثر مکمل های ویتامینه و معدنی بر استرس حرارتی
در شرایط استرس حرارتی با تأمین ویتامین ها (A,D,E و B کمپلکس) در آب می توان نتایج ثانویه استرس گرمایی را کاهش داد. با تأمین ویتامین C به خصوص در پرورش مرغ تخمگذار می توان اثرات منفی استرس تولید و افزایش دما را کاهش داده و کیفیت پوسته تخم مرغ و تولید اسپرم در نرها را بهبود بخشید.
برای کاهش اثرات استرس حرارتی در فصول گرم سال به طور معمول 10 تا 20 درصد ویتامین ها و مواد معدنی بیشتر از شرایط معمول در نظر گرفته می شوند. زیرا با افزایش دفع این ترکیبات، مقدار مواد معدنی سرم خونی و ویتامین های کبد کاهش می یابد. از این رو، با تأمین مواد معدنی نظیر منگنز(Mn)، سلنیوم(Se)، روی (Zn) و نقش اثرگذاری این مواد معدنی بر تقویت سیستم ایمنی می توان اثرات منفی استرس حرارتی را کاهش داد. در شرایط استرس حرارتی در انتخاب آنتی اکسیدان خوب برای کاهش استرس اکسیداتیو غافل نشوید.
مواد معدنی کم مصرف به شکل کیلاته می توانند قابلیت جذب بالاتری نسبت به شکل معدنی داشته باشند. استفاده از مکمل های مواد معدنی کیلاته می تواند با سرعت و میزان بیشتری اثرات خود را نشان دهد. یکی از مشکلاتی که در شرایط تنش گرمایی مرغ های تخم گذار را با چالش مواجه می کند کاهش کیفیت پوسته است. همانطور که قبلا گفته شده است مشکل کیفیت پوسته تنها به خاطر کمبود کلسیم نیست. بلکه مواد معدنی کم مصرف نیز در این مسئله دارای اهمیت هستند.
تاثیر اسیدهای آلی، پری بیوتیک، پروبیوتیک بر کاهش استرس حرارتی
به دلیل توسعه 70 درصدی سلول های ایمنی در دستگاه گوارش، ثبات و تعادل میکروفلور روده اثر مستقیمی بر عملکرد و توسعه سیستم ایمنی جوجه های گوشتی دارد. در سنین ابتدایی جمعیت میکروفلور روده بسته به شرایط مختلفی مانند خوراک، استرس، مدیریت سالن و… ثبات کافی را ندارد.
با برهم خوردن تعادل میکروفلور روده، نورون های حسی و عصبی دستگاه گوارش تحریک شده و سیتوکین ها ترشح می شوند.سیتوکین ها همراه با ترکیبات دیگر در غلظت ترشح کورتیکوسترون غدد فوق کلیوی تاثیر گذار هستند.
تولید بیش از حد کورتیزول، کورتیکوسترون و آدرنروکورتیکوتروپین محور HPA را تحت تاثیر قرار می دهد. محور هیپوتالاموس- هیپوفیز- آدرنال (HPA) یک مسیر عصبی غدد درون ریز پیچیده است که واکنش های نسبت به استرس را کنترل می کند. مدیریت محور HPA بر سیستم ایمنی، پاسخ های التهابی و در نهایت عملکرد جوجه های گوشتی حائز اهمیت است.
استفاده از مکمل های بهبود دهنده عملکرد دستگاه گوارش ( اسیدیفایر، پری بیوتیک، پروبیوتیک، سین بیوتیک، پست بیوتیک و پارابیوتیک) با حمایت از میکروبیوتای روده و بافت روده از عملکرد محور HPA حمایت کرده و موجب تقویت سیستم ایمنی و کاهش اثرات التهابی روده می شوند. در نهایت با کمک این مکمل ها اثرات استرس حرارتی به حداقل می رسد.
در شرایط استرس حرارتی در صورت بر هم خوردن تعادل دستگاه گوارش، انرژی بیشتری صرف سازگاری فیزیولوژیکی میکروبیوتای روده با اثرات منفی استرس حرارتی به جای رشد می شود. از طرف دیگر،کاهش اشتها و مصرف کمتر خوراک یکی از بارز ترین اثرات ثانویه استرس حرارتی است. با کاهش مصرف خوراک، انرژی دریافتی بدن پرنده کاهش یافته و شاهد افت بازدهی طیور خواهیم بود.
مکمل های بهبود دهنده دستگاه گوارش با حفظ عملکرد دستگاه گوارش و کاهش التهاب روده موجب افزایش هضم و جذب مواد مغذی، مواد معدنی روده، تقویت سیستم ایمنی و مورفولوژی دستگاه گوارش می شوند. همچنین با دریافت کافی مواد معدنی و ویتامین ها، می توان اثرات منفی استرس حرارتی را به حداقل رساند.
