روش های غذادهی و تولید خوراک آبزیان
باتوجه به رشد جمعیت انسانی، صنعت آبزی پروری و تولید گونههای آبزی به عنوان منبع تامین کننده پروتئین جهت تامین نیازهای غذایی با نرخی صعودی رو به افزایش میباشد. بر اساس آمار ارائه شده توسط سازمان خوار و بار جهانی(FAO) آبزیپروری هم در آبهای داخلی و هم در آبهای شور از دهه 1990 تا 2020 با رشدی 3 برابری روبه رو بوده است.
مهم ترین اصل در صنعت آبزی پروری تامین نیاز غذایی گونه پرورشی میباشد، زیرا هم بیشترین هزینه جاری هر مزرعهایی مربوط به تامین غذا میباشد و هم از طرف دیگر، با تامین خوراک موردنیاز گونه آبزی، شاهد رشد مناسب، ابتلای کمتر به بیماریها و…. خواهیم بود.
در این مقاله به موارد زیر خواهیم پرداخت:
- معرفی انواع نیاز غذایی گونههای آبزی
- تجزیه شیمیایی ترکیبات غذایی
- معرفی انواع روش های غذادهی
- معرفی انواع مختلف غذای آبزیان و روش های تولید
- ویژگی پلت های تولید شده در روش های مختلف تولید خوراک آبزیان
معرفی انواع نیاز غذایی گونههای آبزی:
گونههای مختلف آبزی براساس نیاز غذایی به 3 گروه عمده تقسیم میشوند:
-
گوشتخوار:
گونههای گوشتخوار به درصد پروتئین بیشتری در جیره غذایی خود نیاز دارند، طول روده و دستگاه گوارش این گونهها کوتاه میباشد و مهم ترین قلم غذایی که در جیره غذایی این گونهها باید وجود داشته باشد پودرماهی میباشد.
توجه به غذا دهی مناسب در حد سیرشدن در این گونهها به شدت حائز اهمیت میباشد زیرا در صورت گرسنه بودن رفتارهای همنوع خواری در این گونهها مشاهده خواهد شد. از جمله گونههای گوشتخوار میتوان به ماهی قزل آلا اشاره کرد. نیاز پروتئینی این گونه در مراحل مختلف زندگی به شرح زیر خواهد بود.
- غذای آغازین(SFT): نیاز پروتئینی بالاتر از 50-45 درصد
- غذای رشد(FFT) : نیاز پروتئینی بطور متوسط 45-40 درصد
- غذای پرواری(GFT) : نیاز پروتئینی حدود 40-35 درصد
- غذای مولدین(BFT) : نیاز پروتئینی 45-40 درصد

-
گیاهخوار:
گونههای گیاهخوار نیاز پروتئینی کمتری در طول زندگی خود خواهند داشت و بیشترین نیاز پروتئینی این گونهها مربوط به دوره لاروی پس از جذب کیسه زرده خواهد بود و پس از آن بهطبع از نیاز پروتئینی آنها کاسته خواهد شد.طول دستگاه گوارش گونههای گیاهخوار بلندتر از انواع گونههای دیگر خواهد بود چراکه باید فیبر موجود در ترکیبات گیاهی در طول روده با افزایش سطح تماس تجزیه شود و در اختیار گونه آبزی قرارگیرد. از جمله گونههای گیاهخوار میتوان به ماهی آمور که نوعی از کپورماهیان است اشاره کرد.

-
همه چیزخوار:
این گونهها نیاز پروتئینی متوسطی تا حدود 30 درصد خواهند داشت و توانایی تغذیه از طیف وسیعی از مواد غذایی را دارند، این گونهها نیز همچون گونههای گیاهخوار بیشترین نیاز پروتئینی خود را در دوران لاروی خواهند داشت و پس از آن از نیاز پروتئینی آن ها کاسته خواهد شد. طول دستگاه گوارش در این گونهها نیز مابین دو گروه قبلی میباشد. از جمله گونههای همه چیزخوار میتوان به کپور معمولی، انواع گونههای تیلاپیا و… اشاره کرد.

مطلب پیشنهادی: پرورش ماهی تیلاپیا
تجزیه شیمیایی ترکیبات غذایی مختلف در مراحل مختلف رشد ماهی قزل آلای رنگین کمان:
نوع خوراک |
غذای آغازین | غذای رشد | غذای پرواری | غذای مولدین |
پروتئین خام | %۴۸ | %۴۵ | %۴۰ | %۴۴ |
فیبر خام | ۲/۵ % | %۳ | %۴ | ۴/۵ % |
خاکستر | %۱۱ | %۱۰ | %۹ | %۹ |
فسفر | ۱/۳ % | ۱/۱ % | ۰/۸ % | %۱ |
رطوبت | %۱۲ | %۱۲ | %۱۲ |
%۱۲ |
معرفی انواع روشهای غذادهی ماهی:
-
روش دستی:
در این روش خوراک توسط پرورشدهندگان در سطح آب پخش میشود که امکان بررسی و مشاهده دقیق اشتها و رفتارهای تغذیه ایی ماهی را فراهم میکند، همچنین براساس نوع غذاگیری ماهی میتوان میزان اشتهای گونه آبزی را متوجه شد و از هدر رفتن غذا جلوگیری کرد و همچنین میتوان تغییرات روزانه اشتهای ماهی را متوجه شد. مشکل اصلی این روش وقتگیر بودن آن است و در مزارع بزرگ نمیتواند پاسخگوی نیاز غذایی کلیه ماهیان باشد و از طرفی به نیروی کارگری زیادی نیاز دارد که همین امر موجب افزایش هزینههای تولید خواهد شد.

-
غذاده های پاسخی:
این نوع غذاده ها عموما شامل قیفهایی بوده که توسط آونگ هایی محکم شده و دارای دریچه خروجی میباشند. آونگ میتواند جریان غذا را از قیف هدایت و کنترل کند. قیف میتواند بین 75-15 لیتر ظرفیت دارد و دارای مکانیسمی است که با هربار ضربه زدن مقدار مشخصی غذا خارج میشود. این نوع غذاده ها در کانالهای جریان دار و حوضچههای گرد مناسب میباشند.

معرفی انواع مختلف خوراک آبزیان:
-
غذای تر(Wet feeds):
میزان رطوبت این نوع غذا بیش از 60 درصد و در محدوده ایی بین 80-60 درصد میباشد. ضایعات کشتارگاهی، ماهی کیلکا، انواع ماهیان تازه و یا منجمد شده ی غیر خوراکی در این دسته غذاها وجود دارند. اتلاف مواد در این نوع غذاها بسیار زیاد می باشد و همچنین بار آلودگی ایجاد شده حاصل از این نوع غذاها نیز زیاد است که این امر خود میتواند محیط کشت مناسب برای رشد میکروارگانیسمها و باکتریها باشد. لذا این نوع غذاها بازدهی خوبی نداشته اما از آنجایی که نزدیک به غذای طبیعی گونه آبزی میباشد گاهی اوقات استفاده از آن ها مفید خواهد بود.
این نوع غذا به شکل پلتی نبوده و بیشتر به شکل خمیری مصرف میشود لذا ثبات و استحکام چندان زیادی در آب نداشته. مصرف گسترده این نوع غذاها در صنعت آبزی پروری به خصوص در زمینه آزادماهیان به شدت کاسته شده ولی هنوز در برخی گونه ها مانند ماهیان سیم دریایی، دم زرد ژاپنی، کاد و…مورد استفاده قرار میگیرند.
مطلب پیشنهادی: خوراک پلت آبزیان
برخی گونه های مورد استفاده جهت تهیه این نوع خوراک مانند کیلکا و هرینگ دارای مقدار زیادی آنزیم تیامیناز بوده که اگر به صورت خام مصرف شوند باعث کاهش میزان ویتامین تیامین خواهند شد. به همین دلیل این ماهیان قبل از استفاده باید توسط حرارت این آنزیم در آن ها از بین رفته و یا در صورت مصرف این ماهی ها به صورت خام پس از تولید ویتامین تیامین به جیره افزوده شود.
-
غذای مرطوب(Moist feeds):
میزان رطوبت در این نوع غذا بین 50-30 درصد بوده و عمدتا از مخلوط غذای خشک و تر درست میشود. این غذاها دوام و ضخامت بیشتری در مقایسه با انواع تر داشته و همچنین شرایط مناسب تری نیز در آب داشته و عمدتا در مزارع پرورشی با استفاده از مخلوط پودرماهی، روغن ماهی، آرد علف های دریایی، پودر میگو و مخلوط های ویتامینی و مکمل های مواد معدنی ساخته شده و نهایتا به فرم پلتی مصرف میشوند. کیفیت این نوع غذاها بسته به زمان تهیه و قابلیت دسترسی به مواد خام متفاوت بوده، میزان ضریب تبدیل غذایی آن ها معمولا بیشتر از 3 بوده، این غذا ها باید به صورت روزانه ساخته شوند.
سابقا استفاده از این نوع خوراک در کاهش استرس های ناشی از تنظیم فشار اسمزی و افزایش اشتها به خصوص در ماهی قزل آلای رنگین کمان خصوصا در فصل سردسال مناسب تشخیص داده میشد.
مثال:
اجزای جیره غذایی مرطوب مورد استفاده در پرورش ماهی آزاد اقیانوس اطلس
اجزای جیره غذایی | مقدار(درصد) |
ماهی چرخ شده هرینگ | ۴۴ |
پودر ماهی | ۲۲ |
پودر سویا | ۱۲ |
آرد گندم | ۱۴/۱ |
کولین کلراید | ۰/۴ |
مخلوط ویتامینی | ۱ |
مخلوط مواد معدنی | ۰/۵ |
روغن ماهی هرینگ | ۶ |
-
غذای خشک(Dry feeds):
میزان رطوبت این غذا بین 10-8 درصد میباشد. رطوبت کم موجود در این غذاها مانع غعالیت های باکتریایی میشود.این غذاها مخلوطی از ترکیبات غذایی خشک بوده که در نهایت به شکل پلت درآمده که این پلت ها بر اساس اندازه دهان ماهی ، اندازههای مختلفی دارند. کارایی غذا با تغییر در اندازه پلت نیز تغییر میکند.. پلت های غذایی به روش های مختلفی مانند تولید به وسیله بخار و اکسترود ساخته میشوند. غذاهای خشک در اکثر مزارع پرورش ماهی بصورت کاملا تجاری و به اشکال غذاهای کامل که به صورت تغذیه اتوماتیک برای ماهیان پرورشی به کار رفته ساخته میشوند.
ویژگی پلت های تولید شده در روش های مختلف تولید خوراک آبزیان:
ویژگی ها | UPC | Extruded | Expanded | Compressed |
قابلیت هضم نشاسته | متوسط تا زیاد | زیاد | زیاد | کم |
شناوری پلت | شناور/غرق | شناور/ غرق | غرق | غرق |
ثبات پلت در آب | زیاد | زیاد | کم | کم |
طول عمر پلت در آب | زیاد | زیاد | متوسط | کم |
تخریب مواد مغذی طی فرایند تولید | متوسط تا کم | متوسط | کم | کم |
قیمت غذا | متوسط | زیاد | کم | کمترین |
-
ویژگی های فیزیکی انواع مختلف پلت های غذایی:
ویژگی ها | UPC | Extruded | Expanded | Compressed |
چگالی | 400-600 | 400-550 | 680 | 590 |
حداکثر درجه حرارت | 150 | 150 | 135 | 95 |
مدت زمان بخار | 2-3 | 2-5 | کمتر از 1 دقیقه | کمتر از 1 دقیقه |
درصد ژله ایی شدن | 60-80 درصد | بیشتر از 80 درصد | 65-70 درصد | کمتر از 40 درصد |
بیشترین میزان ذرات ریز
میزان چربی |
کمتر از 1
30 |
کمتر از 1
38 |
کمتر از 1
25 |
کمتر از 1
18 |
در مجموع می توان این گونه بیان کرد تولید جیره های غذایی با مقدار انرژی زیاد یکی از مهم ترین اهداف ساخت غذا به شمار میرود. در این روش با استفاده از فناوری اکستروژن، مقدار درجه حرارت غذا تا 130-120 درجه برای چند ثانیه افزوده میشود. این روش سبب تولید غذای پلتی کاملا شکل دار شده که دارای سرعت سقوط کمتری در آب میباشد. در این نوع جیرههای غذایی میتوان میزان موادمغذی حساس به دما مانند انواع ویتامینها و … را یا افزایش داد که در اثر حرارت تنها میزانی از آن ها از بین روند و یا میتوان پس از تولید غذا این اقلام غذایی را به جیره اضافه کرد. در نهایت در تولید غذا توجه به امر مکمل ها و افزدونی ها نیز به شدت حائز اهمیت بوده و برآیند این عوامل سبب تولید مناسب با بازدهی اقتصادی مطلوب خواهد شد.
مطلب پیشنهادی: تغذیه آبزیان و بررسی استفاده از افزودنی ها در آن