افزایش تخمگذاری یا تولید تخم مرغ یکی از اهداف مهم پرورش دهندگان مرغ تخمگذار است. عوامل مدیریتی، تغذیه ای و ژنتیکی در این مسئله دخیل هستند. در این مقاله قصد داریم به راهکارهای افزایش تولید تخم مرغ بپردازیم.
راهکارهای افزایش تخمگذاری مرغ یا تولید تخم مرغ
با توجه به افزایش جمعیت و نیاز جوامع به پروتئین پرورش طیور به دلیل بازدهی تولید در حداقل زمان ممکن اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. در بین طیور گوشتی و تخمگذار، مرغ تخمگذار با تولید تخم‌مرغ مهم‌ترین سهم در تأمین پروتئین روزمره جوامع را به عهده دارد، چرا که تخم مرغ یک منبع مغذی ارزان قیمت و محبوب در میان مردم است.
مرغ تخمگذار با توجه به نژاد پرورشی، مدیریت سالن و تغذیه تقریباً قبل از 150 روزگی شروع به تخمگذاری می‌کند. تخم‌مرغ سرشار از تمام اسیدآمینه‌های ضروری بدن و پروتئین مورد نیاز برای رشد بدن می‌باشد. هر مرغ در بهترین حالت پرورشی روزانه یک تخم می گذارد. فاصله بین هر تخمگذاری تقریبا 24-26 ساعت می‌باشد.
عواملی مثل تغذیه، مدیریت، تغییرات هورمونی و بیماری در به حداکثر نرسیدن تولید یک مرغ تخمگذار موثر می‌باشد؛ و به عنوان مهم‌ترین عامل تخمگذاری می توان به تغذیه اشاره داشت که تمام نیاز ها از جمله انرژی، پروتئین، اسید های آمینه، مواد معدنی، ویتامین و سایر مواد موردنیاز مرغ برای حداکثر تولید باید تأمین شود.
داروی افزایش تخمگذاری چیست؟
بعضی از پرورش دهندگان، به دنبال داروی افزایش تخمگذاری مرغ هستند. در حالی که واقعیت این است که داروی افزایش تولید تخم مرغ عملا وجود ندارد. چرا که میزان تخمگذاری برآیندی از شرایط مختلف مانند نژاد، سن یا مرحله تولید، تغذیه، سلامت و عوامل محیطی نظیر تهویه، دما، رفاه و … است. بنابراین برای افزایش تخمگذاری باید به این نکات توجه بیشتری کرد. اما برخی از افزودنی های خوراک که در این مقاله به آن ها می پردازیم در افزایش تولید و عملکرد بهینه طیور تخمگذار موثر هستند.
تاثیر افزودنی خوراک بر سودهی مرغداری ها
استفاده از افزودنی های خوراک، به ویژه در طیور صنعتی از این جنبه اهمیت دارد که شرایط ژنتیکی و تولید آن ها با پرندگان عادی متفاوت است. در نتیجه حساسیت آن ها به بیماری و یا کمبود برخی از ریزمغذی ها بیشتر است. بنابراین افزودنی های خوراک به آن ها کمک می کنند تا با حفظ سلامت و تامین بهتر احتیاجات بتوانند به حداکثر ظرفیت تولید خود نزدیک تر شوند.
بهترین نژاد تخمگذار
لگهورن بهترین نژاد مرغ تخمگذار در دنیا می‌باشد؛ که امروزه هیبرید های مختلفی از آن پرورش می یابد. مرغ تخمگذار نسبت به مرغ گوشتی وزن کمتری داشته و تولید تخم‌مرغ بیشتری دارد. در بین مرغ تخمگذار محلی و صنعتی، مرغ محلی به دلیل بازار پسندی بیشتر و تخم‌مرغ قهوه ای قیمت بالاتری نسبت به مرغ سفید (صنعتی) دارد. از بین انواع سویه های صنعتی مرغ تخمگذار در ایران می توان به ال اس ال، هایلاین، لوهمن، بونز، شیور و نیک چیک اشاره داشت؛ و در بین سویه های بومی مورد استقبال می توان به گلپایگانی، جهادی، مرندی و بلک استار اشاره داشت.
عوامل و راهکار های موثر بر تخمگذاری
مدیریت صحیح
در بین نژادهای مورد پرورش هر نژاد درصد تولید متفاوتی دارد که هدف اصلی باید به حداکثر رساندن تولید آن نژاد با توجه به تغییرات ژنتیکی صورت گرفته باشد. علاوه بر نژاد، سن، مدیریت، تغذیه، کیفیت و مصرف آب، آلودگی های انگلی، شدت و مدت روشنایی نیز فاکتور های تاثیر گذار در تخمگذاری می باشند. همیشه باید دقت داشته باشیم که آب و غذا در دسترس پرنده باشد چون قطع خوراک باعث توقف تولید تخم‌مرغ می شود یک نژاد خوب مرغ تخمگذار در شرایط مدیریت ضعیف تولید خوبی نخواهد داشت؛ که با توجه به هزینه هایی که مرغدار داشته است، ضرر مالی زیادی وارد می شود.
اهمیت بهداشت
سالن پرورش مرغ تخمگذار باید عاری از هرگونه عامل بیماری بوده و تمام پروتکل های بهداشتی از قبیل ضدعفونی های قبل ورود به سالن (جوجه یا پولت)، قرنطینه های مربوط به ماشین های حمل و نقل و کارگران اختصاصی هر سالن، جلوگیری از ورود حشرات موذی، مواد اولیه سالم و عاری از آلودگی و تمام نکات عنوان شده در کاتالوگ رعایت شود.
بیماری هایی همچون آنفولانزا، نیوکاسل، کوریزای عفونی وسایر بیماری ها به شدت تولید را کاهش می دهند. کوچک ترین تنش وارده به مرغ در سالن باعث بروز بیماری و تغییرات هورمونی شده و به نسبت های درگیری، از میزان تولید می کاهد. پرندگانی که تحت تنش باشند سیستم ایمنی آنها تضیف شده و بیشتر مستعد بیماری هستند.
تهویه مناسب سالن
یکی دیگر از نکات مهم مدیریتی می توان به تهویه مناسب سالن اشاره داشت که علاوه بر تأمین اکسیژن مناسب برای پرنده گازهای مضر و گرد و خاک موجود در سالن را خارج می‌کند و شرایط بدنی پرنده را در حد استاندارد نگه می دارد. افزایش دما سالن پرورش با کاهش مصرف خوراک موجب افت تولید و اندازه تخم مرغ می شودبه عنوان یکی از معضلاتی که در شرایط تهویه ضعیف پرنده درگیر آن می شود می توان به آلکالوز اشاره داشت که پرنده درجهت دفع گرمای اضافی بدن انرژی زیادی صرف کرده و مانع از تولید با کیفیت تخم‌مرغ می شود.
تغذیه مناسب
مرغ تخمگذار در هر دوره سنی باید با جیره بالانس متناسب به خود تغذیه شود ازجمله مهم‌ترین فاکتور های تاثیر گذار در جیره در درصد تولید مرغ می توان به انرژی، پروتئین و کلسیم اشاره داشت، نیاز های مربوط به دوره رشد پرنده متفاوت با دوره تخمگذاری آن بوده و مهم‌ترین نکته به حداکثر رسیدن تولید تخم‌مرغ زمان مناسب به تغییر جیره می‌باشد. میزان بالانس کلسیم و فسفر جیره های مرغ تخمگذار متفاوت با مرغ گوشتی می‌باشد در واقع میزان کلسیم خون مرغ تخمگذار 2 برابر مرغ غیر تخمگذار است.
ویتامین D برای جذب کلسیم و تشکیل پوسته ضروری است و کمبود ان باعث کاهش تولید می شود. در طیور فرم D3 این ویتامین فعال تر بوده و کاربرد بیشتری دارد. چربی جیره برای تأمین انرژی های پایه بدن و حمل کننده های ویتامین های محلول چربی بسیار مهم و دارای اهمیت هستند وکمبود آن باعث کاهش تولید تخم‌مرغ می شود.
دوره های مختلف پرورش مرغ تخمگذار
می توان مرغ تخمگذار را به با توجه به رشد پرنده چهار دوره پرورش تقسیم کرد. اولین مرحله، مرحه آغازین (1 روزگی تا 6 هفتگی)، مرحله دوم پولت (6 هفتگی تا زمان انتقال تا 17 هفتگی به مزرعه تخمگذار) مرحله سوم مرحله انتقالی (از زمان انتقال تا رسیدن به پیک تولید تخم‌مرغ) مرحله چهارم مرحله طولانی تر که معمولا از 25 هفتگی تا 80 یا 100 هفتگی بسته به طول مدت تخمگذاری دارد. رشد و نمو اندام های پرنده در هر مرحله متفاوت بوده به طوری که در مرحله آغازین دستگاه گوارش و سیستم ایمنی، مرحله پولت رشد اندام های اسکلتی و عضله، مرحله انتقال دستگاه تولید مثلی و تشکیل و ذخیره سازی بیشتر کلسیم در استخوان و در شروع تخمگذاری مراحل رشد پرنده به اتمام رسیده و تمام تمرکز بر روی تخمگذاری خواهد بود. در هر مرحله با توجه به نیاز بدن پرنده باید جیره تغییر یابد. وزن گیری پرنده نیز باید کنترل شود تا چربی محوطه شکمی بیشتری تجمع نیابد که یکی از عوامل کاهش تخمگذاری افزایش چربی محوطه شکمی می‌باشد.
تاثیر روشنایی در تولید تخم‌مرغ
مرغ ها توانایی دید 3 طیف نوری 480،560،625 نانومتر را دارند. از جمله تاثیرات فیزیولوژی نور می توان مصرف بیشتر خوراک، تغییر چرخه های داخلی بدن با تغییر مدت روشنایی، تنظیم و ترشح هورمون های مختلف اشاره کرد. حتما باید شدت نور با توجه به دوره پرورش برای جلوگیری از کانیبالیسم تنظیم گردد. در نوردهی سالن حتما به این نکته توجه شود که نور در تمام سالن منطقه تاریکی تشکیل نشود. خاموشی فرصت مناسبی برای استراحت و فرآیند تشکیل پوسته می‌باشد
ترشح هورمون های جنسی تحت تاثیر روشنایی می‌باشد. به طور که با کاهش طول دوره روشنایی ترشح هورمون کم شده و از تخمک گذاری جلوگیری می شود. در واقع بلوغ جنسی جوجه ها تحت تاثیر روشنایی می‌باشد.
روند کلی تغییرات تولید مرغ تخم گذار
تاثیر افزودنی های خوراک در درصد تولید تخم‌مرغ
برای به حداکثر تولید تخم‌مرغ با توجه به توان ژنتیکی آن نژاد از افزودنی های مختلفی استفاده می شود. یکی از بهترین راه های تولید حداکثری تخم‌مرغ می توان به استفاده حداکثری از منابع خوراکی اشاره داشت. در بین افزودنی های مهم در صنعت پرورش طیور می توانیم به آنزیم ها، پری بیوتیک، پرو بیوتیک، توکسین بایندر، اسیدی فایرها، ترکیبات گیاهی و ضد کوکسیدیوز ها اشاره کرد.
آنزیم
یکی از مهم‌ترین آنزیم ها می توان به آنزیم فیتاز برای افزایش قابلیت دسترسی فسفر اشاره داشت که نه تنها باعث افزایش دسترسی فسفر می شود باعث کمتر شدن دفع فسفر و کاهش آلودگی محیط زیست می شود. به طور کلی از جمله فواید استفاده از آنزیم می توان به افزایش مصرف خوراک و بهبود ارزش تغذیه ای جیره، کاهش میزان تولید آمونیاک مدفوع، کاهش مصرف آب، تغییر جمعیت میکروارگانیسم ها در دستگاه گورارش می شوند.
پروبیوتیک و پری بیوتیک
افزودنی پروبیوتیک در خوراک باعث بهبود فلور میکروبی دستگاه گوارش شده و توان دستگاه گورارش پرنده را افزایش می دهند. پری بیوتیک ها سبب تحریک جذب عناصر معدنی و مینراله شدن استخوان و افزایش دسترسی به کلسیم، منیزیم، روی و آهن می گردد.
مواد معدنی کیلاته
در مرغ های تخم گذار باتوجه به فرآیند تولید تخم مرغ و سیستم های بیوشیمیای مرتبط به تولید نیاز به مواد معدنی پرمصرف از قبیل کلسیم، فسفرو، ویتامین D3 ومواد معدنی کم مصرف مثل روی، منگنز و مس در جیره احساس می شود. برای مصرف میتوان گفت از بین مواد معدنی فرم کیلاته در مقایسه با منابع غیرآلی به دلیل زیست فراهمی بالاو کاهش حداقلی دفع مواد معدنی و افت تلفات گله،افزایش درصد تولید، بهبودکیفیت پوسته تخم مرغ و استخوان ها در پایان دوره مرغ تخم گذار توصیه می شود.
توکسین بایندر
نهاده های اولیه خوراک متاسفانه آلوده به سموم قارچی بوده که مهم ترین فاکتور محدود کننده خوراک به شمار می روند و بسته به گونه قارچ تاثیر های مختلفی بر سلامت پرنده دارند.
حال سوالی که پیش می آبد این است که ویژگی های یک توکسین بایندر خوب چیست؟ در مطلب زیر از مجموعه مقالات فرتاک به این مورد پرداخته ایم.
ویژگی های یک توکسین بایندر مناسب
اسیدیفایر
برای جلوگیری از رشد فلور میکروبی روده در طیور و کاهش pH دستگاه گوارش از اسیدی فایر استفاده می شود. از جمله مهترین اسیدهای آلی می توان به اسید فرمیک، اسید استیک، اسید پروپیونیک، اسید بوتیریک، اسید لاکتیک، اسید سیتریک، اسید مالیک و اسید سوربیک اشاره داشت.
ترکیبات گیاهی
ترکیبات گیاهی که به صورت خشک، عصاره یا اسانس برای تاثیرات دارویی و طعم دهندگی در دهه های جدید بیشتر استفاده می شوند. از جمله ترکیبات گیاهی یا فایتوژنیک می توان به خار مریم، رزماری، نعنا و… اشاره کرد.
ضد کوکسیدیوز
کوکسیدیوز مهم‌ترین بیماری هست که همه ساله خسارات زیادی به این صنعت مرغداری وارد می‌کند برای پیشگیری از داروهای ضدکوکسیدیوز در جیره استفاده می شود.
تولک بری و افزایش تولید تخم مرغ
به طور طبیعی پرنده در فصل پاییز برای بازسازی اسکلتی و فولیکول های تخمک گذاری خود، پرهای خود را می ریزد و تولید تخم‌مرغ خود را متوقف می‌کند. در مرغ تخمگذار پس از یک دوره تخمگذاری درصد تولید کاهش می یابد و در نتیجه پرورش آن برای مرغدار توجیح اقتصادی ندارد.
در این شرایط برای برگشت به تولید بالا، از تولک بری استفاده می کنند.. مناسب ترین زمان برای تولک بری 65 الی 70 هفته پیشنهاد می شود. تولیدات پرنده بعد از تولک بری کمتر از اوج تولید خود خواهد بود. در واقع پیک دوره بعد از تولک بری 10-7 درصد کمتر از دوره اول خواهد بود. دوره پس از تولک بری از نظر تلفات و کیفیت پوسته شبیه سن 45-40 هفته پرورش خواهد بود. روش های مختلف تولک بری را با توجه بیشنهاد کاتالوگ نژاد پرورشی باید استفاده کرد (تولک بری دو دوره ای، تولک بری با افزودن روی، سدیم و ید در جیره، تولک برای با استفاده از هورمون های تولید مثلی)
رایج ترین روش تولک بری روش حذف دان و گرسنگی می‌باشد که بسته به محدودیت تقریباً 6 الی 8 هفته متغیر است.
اختلالات تخمگذاری
از جمله مهم ترین اختلالات در روند تخمگذاری می توان به تخمک ریزی خارج رحمی، پرولاپس، التهاب تخمدان، تخم ماندگی، کیست های تخمدانی، بیماری های مجاری تخمبر اشاره داشت. عواملی محیطی، تغذیه ای و بیماری مختلفی هم در روند تولید تخم‌مرغ اختلال ایجاد می‌کند. سوء تغذیه و افزایش چربی محوطه شکمی عامل بیماری تخم ماندگی وتخمک ریزی خارج رحمی و پرولاپس اویدوکت مثال هایی از این اختلالات می باشند.
عدم تعادل مواد مغذی جیره باعث بروز پرولاپس و آسیب به مجاری عبور تخم می شود. در پرندگان چاق و مرغ های بزرگ بیشتر این عارضه به چشم می خورد. برخی از عوامل محیطی مثل ضربه به اویدوکت و تحرک کم و عامل تغذیه ای همچون کمبود مواد مغذی و ویتامین ها ویا ازدیار آن در جیره، مصرف خوراک کم یا چاقی مرغ نیز عوامل تاثیر گذاربر این اختلالات هستند.
