پرورش ماهی خوراکی یکی از مشاغل درآمدزا است که بسیاری از افراد علاقمند به کارآفرینی و تولید تمایل دارند در این زمینه فعالیت کنند. اما پیش از شروع کار باید با اصول، تجهیزات و نکات لازم برای احداث یک مجموعه تولیدی و پرورش آبزیان را دانست. در این مقاله قصد داریم به طور خلاصه به این موضوع به صورت کاربردی بپردازیم.
تجهیزات، نکات و دانستنی های پرورش ماهی
صنعت آبزی پروری با افزایش جمعیت جامعه انسانی روز به روز به عنوان یکی از منابع تامین کننده غذا برای انسان ها در حال پیشرفت می باشد تا بتواند این نیاز تغذیه ایی انسان ها را تامین کند. در این راستا با پیشرفت گام به گام صنعت آبزی پروری چالش های موجود در این صنعت نیز افزایش خواهند یافت که اگر به درستی و یا با روش های مناسب مدیریت نشوند باعث ایجاد مشکلات عدیده ایی در امر پرورش می شود. در این مقاله به نکات و چالش های موجود و روش های مقابله با آن ها در صنعت آبزی پروری پرداختیم.
انواع روش های پرورش ماهی
در صنعت آبزی پروری برخی مزارع تنها به پرورش آبزیان پرداخته و برخی مزارع علاوه بر پرورش به تکثیر گونه آبزی نیز می پردازند و حتی در برخی مزارع در کنار تکثیر و پرورش گونه آبزی مدنظر به پرورش غذای زنده نیز می پردازند که این روش به دلیل نیاز به ایجاد شرایط خاص برای تولید و نگهداری غذای زنده توصیه نمی شود.
چالش های پرورش ماهی
حال پرورش دهنده دارای هرنوع از مزارع فوق باشد با چالش هایی موجهه خواهد شد که عبارتند از:
- چالش تامین آب
- چالش طراحی استخرها، اتاق های نگهبانی، سالن های تکثیر
- چالش تصفیه آب ورودی و خروجی و فیلترهای مورد استفاده
- چالش تغذیه
- چالش مواجهه با بیماری ها
تامین آب مناسب ماهی
بدون شک داشتن منبع آبی مورد اطمینان و کامل مهم ترین مرحله و گام در پرورش آبزیان اعم از ماهی و میگو به حساب می آید. انواع مختلفی از منابع آبی مانند چشمه ها، نهرها و رودخانه ها، آب های زیر زمینی و منابع آبی پشت سدها وجود دارند که هرکدام دارای معایب و محاسنی هستند و قبل از هرکاری در اعم از طراحی استخرها، طراحی فیلترها و انتخاب گونه پرورشی (سردآبی، گرمابی و میگو) باید نوع منبع آبی که تامین کننده آب مزرعه پرورش می باشد را تعیین کنیم تا در طی پرورش با مشکلاتی مواجه نشویم. به عنوان مثل اگر گونه مدنظر نوعی ماهی سردآبی مانند قزل آلا باشد منبع آب باید دارای میزان اکسیژن بالا، شفافیت متناسب، درجه حرارت پایین و کمبود فلزات سنگین باشد مانند آب حاصل از چشمه ها که دارای تمامی این خصوصیات می باشد.
اگر گونه پرورشی مدنظر نوعی ماهی گرمابی مانند تیلاپیا باشد منبع آبی باید دارای شوری بالا، درجه حرارت بالا، میزان اکسیژن کمتر ماهیان سردآبی باشد. درواقع اگر منبع آب تامین کننده مزرعه بتواند نیازهای زیستی گونه پرورشی را تامین کند بسیاری از استرس ها که از طریق محیط پیرامون به گونه آبزی وارد می شود کاهش میابد و آبزی در طی دوره پرورش کمتر دچار تنش خواهد شد، زیرا اگر منبع آب دارای ویژگی های مورد نیاز گونه آبزی باشد به نوعی شرایط محیط طبیعی برای آبزی ایجاد می شود و تولید نیز افزایش خواهد یافت.
جهت مطالعه بیشتر در خصوص پرورش ماهی تیلاپیا کلیک کنید!
طراحی استخر پرورش ماهی (استخرها، اتاق های نگهبانی، سالن های تکثیر)
در مزارع پرورش آبزیان استخرها باید به گونه ایی طراحی و مهندسی شوند که:
1) زاویه قرارگیری خروجی و ورودی آب به گونه ایی باشد که باعث ایجاد جریان یا گرداب(استخرهای گرد) شود تا مواد باقی مانده مانند مدفوع، اضافات غذایی و…. به راحتی خارج شود،
2) استخر نباید دارای فضاهایی باشد که برای گونه آبزی غیرقابل استفاده باشد زیرا در این صورت در یک استخر بزرگ حجم تولید کمی خواهیم داشت.
3) استخرها باید به گونه ایی طراحی شوند که گونه آبزی بتواند آزادانه شنا کند و فضای مناسب برای حرکت و شنا را داشته باشد.
4) کناره های استخر باید به گونه ایی مهندسی شوند که حرکت کارگران جهت تغذیه دستی به آبزیان راحت باشد و همچنین امکان مشاهده آبزی در هنگام دریافت غذا وجود داشته باشد
5) در مزارع بزرگ استخرها باید فاصله متناسب با یک دیگر داشته باشند و…. .
انوع مختلف استخرها که در پروش آبزیان به کار برده می شوند عبارتند از:
- )استخرهای متراکم: در این نوع استخرها از غذای فرموله شده جهت رشد استفاده می شود و فقط گاهی جهت افزایش تولید در کنار غذای فرموله شده از غذای دستی استفاده می کنیم، در این استخرها تراکم ماهیان بسته به میزان ورودی آب کارگاه تنظیم می شود. عرض این استخرها 12-4 متر و طول 50-20متر می باشد. این نوع استخرها بایست در مکان های کم شیب و با نفوذ پذیری کمتر خاک ساخته شوند.
- ) استخرهای تیپ دانمارکی: در این نوع استخرها تعدادی استخرخاکی در حاشیه رودخانه ساخته خواهد شد و ورودی آب در این استخرها به صورت ثقلی انجام می شود. محل انتخاب شده برای این استخرها بهتر است دارای خاکی با جنس غیر قابل نفوذ بوده و ترجیحا سطح آب های زیرزمینی در این منطقه بالا باشد. طول این استخرها معمولا30 و عرض آن 10 متر می باشد. در این نوع استخرها بسته به کیفیت آب ورودی که در بند بالا به آن اشاره شد میتوان تا 5/1 تن ماهی نگهداری نمود.
- ) حوضچه های گرد: این حوضچه ها جز تاسیسات جدید به شمار می آیند. جریان گردش آب در این حوضچه ها با صورت دورانی است. قطر حوضچه ها متفاوت و بین 20-1 متر و یا بیشتر می باشد. تعویض آب در این حوضچه ها هر نیم ساعت یکبار صورت گرفته و خروجی آب در قسمت های وسط صورت می گیرد.در این حوضچه ها سرعت جریان آب نباید به اندازه ایی باشد تا ماهی بیشتر انرژی خود را صرف مقابله با جریان آب کند. این 3 نمونه تنها مواردی از انواع استخرهای مورد استفاده در مزارع هستند که بیشترین کاربرد را به خود اختصاص داده اند. مزارعی که در کنار بحث پرورش، تکثیر آبزیان را نیز انجام می دهند باید مجهز به هچری، استخرهای مولدین، اینکوباتور و…. باشند. همچنین هر مزرعه ایی باید دارای یک اتاق نگهبانی، انبار ذخیره غذا و …. باشد.
تصفیه آب استخر پرورش ماهی ها
پس از تامین آب مزرعه و مشخص کردن ورودی ها باید فیلتراسیون های مناسبی برای آب ورودی به مزرعه داشته باشیم، زیرا آب ورودی به مزرعه ممکن است دارای انواع باکتری ها، قارچ ها و…. باشد که برای گونه آبزی بیماری زا هستند و یا آب ورودی ممکن است دارای گل و خاک و سنگ ریزه باشد که باعث کدورت آب شود و میزان اکسیژن آب را کاهش می دهد. حال اگر قبل از ورود این آب به مزرعه از انواع فیلتراسیون ها فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی استفاده کرد، آب تمیز و عاری از هر نوع آلودگی وارد مزرعه می شود که باعث افزایش تولید خواهد شد. همچین در محل ورودی افراد به درون مرعه باید حوضچه های کوچک حاوی فرمالین وجود داشته باشد تا افراد ابتدا با عبور از این حوضچه ها کفش های خود را تمیز کرده و سپس وارد مزرعه شوند.
علاوه بر وجود فیلترها در قسمت ورودی، در قسمت خروجی آب از مزرعه نیز جهت رعایت ملاحظات محیط زیستی باید از فیلترهایی جهت تصفیه آب خروجی از مزرعه استفاده کرد زیرا به عنوان مثال آبزیان آمونیاک دفع می کنند که بسیار مخرب بوده حال اگر تصفیه نشود و وارد محیط اطراف شود باعث صدمه به خاک، پوشش گیاهی، پوشش جانوری و… اطراف می شود.
تغذیه ماهی
مهم ترین امر در بخش پرورش آبزیان توجه به تغذیه آبزی مورد پرورش بوده که در مقالات پیشین به مراتب به این مورد اشاره کردیم. منبع غذایی مورد نظر باید حاوی تمامی مواد مغذی مورد نیاز آبزی مانند پروتئین ها، چربی ها و…. باشد و علاوه بر این ترکیبات باید حاوی موادی تحت عنوان همبند باشند تا اقلام غذایی به صورت متناسب با یکدیگر ترکیب شوند و در کنار هم قرار گیرند. حفظ ترکیب فیزیکی خوراک تا هنگام مصرف آن توسط ماهی بسیار اهمیت دارد.
در مقاله روش های تولید خوراک آبزیان به این موضوع پرداخته شده است. همچنین در جیره غذایی باید پروبیوتیک ها، سین بیوتیک ها و…. وجود داشته باشند زیرا این ترکیبات تاثیر چشم گیری در رشد، افزایش سیستم ایمنی بدن و…. خواهند داشت، همچنین اسیدیفایرها نیز یکی دیگر ترکیبات بسیار سودمندی هستند که تحت عنوان افزودنی های غذایی نام برده می شوند. از جمله مزایای اسیدیفایرهای مخلوط در خوراک کاهش کپک ها و بیماری ها و افزایش رشد می باشد. در یک مزرعه پرورش هرچه جیره غذایی غنی تر و کامل تر باشد علاوه بر افزایش رشد، کاهش ایجاد استرس در آبزی و…. موجب می شود که اگر آبزی به بیماری آلوده شود راحت تر تحت درمان قرار گیرد و یا بیماری تلفات شدید در مزرعه ایجاد نکند.
خوراک ماهی باید از کارخانجات معتبر تامین شود تا اطمینان حاصل شود جیره حاصل غنی از مواد مغذی و افزودنی ها بوده و نیاز گونه آبزی را تامین می کند و باعث بیماری آبزی نمی شود. به عنوان مثال در برخی جیره های تولیدی به دلیل این که قیمت تمام شده خوراک کاهش یابد میزان چربی جیره را افزایش می دهند که همین امر موجب ایجاد بیماری کبد چرب در آبزی می شود.
پیش از این در مقاله روش های غذادهی به آبزیان به روش های خوراک دادن به انواع ماهیان پرداخته ایم که پیشنهاد می شود برای کسب اطلاعات بیشتر به آن مراجعه نمایید.
بهداشت و بیماری های ماهی
یکی از مسائلی که پرورش دهندگان ماهی در مزارع به شدت با آن درگیر هستند مباحث مربوط به بیماری گونه آبزی می باشد. عامل ایجاد بیماری در مزرعه عوامل ویروسی، باکتریایی و یا حتی تغذیه ای می باشد. برای جلوگیری از ورود عوامل بیماری زای ویروسی و باکتریایی توجه به امر فیلتراسیون آب ورودی، ضدعفونی کفش افراد وارد شونده به مزرعه با فرمالین، ضدعفونی کامیون های ورودی به مزرعه با محلول فرمالین و…. به شدت حائز اهمیت بوده است. جهت جلوگیری از بیماری های تغذیه ای باید محل نگهداری غذا به صورت متناسب انتخاب شود. به گونه ایی که انبار نگهداری غذا مسقف، دارای تهویه مناسب و… باشد تا از ایجاد قارچ زدگی خوراک خصوصا قارچ میسیلیوم جلوگیری شود.
