نقرس، یک اختلال متابولیک در طیور، چالش‌های مهمی را برای صنعت ایجاد می‌کند و بر سلامت، بهره‌وری و قابلیت اقتصادی پرندگان تأثیر می‌گذارد. مقاله حاضر تلاش دارد اطلاعات دقیقی را در زمینه علل و پیامدهای این بیماری ارائه دهد تا با ارائه راهکارهای مدیریتی، زیان‌های اقتصادی این صنعت کاهش یابد.
مقدمه:
نقرس، به عنوان یک اختلال متابولیک رایج در طیور، چالش‌های مهمی را برای صنعت مرغداری ایجاد می‌کند. این بیماری تأثیر زیادی بر سلامت پرندگان، کاهش بهره‌وری و زیان اقتصادی وارد می‌کند. نقرس، به واسطه افزایش بیش از حد سطح سرمی اسید اوریک (هیپراوریسمی)، منجر به رسوب کریستال‌های اسید اوریک در بافت‌های بدن می‌شود. این رسوبات می‌توانند در اندام‌های داخلی مانند کبد، کلیه‌ها، قلب و ریه‌ها یا در مفاصل ایجاد شوند.
صنعت پرورش طیور به ویژه مرغ تخمگذار به صورت گسترده تحت تأثیر نقرس قرار می‌گیرند و متحمل ضررهای سنگینی می‌شود. عوامل متعددی مانند عدم تعادل مواد معدنی (از جمله کلسیم و فسفر)، تغذیه نادرست، عفونت‌های ویروسی (مانند IBV، CAstV، ANV) و مدیریت ضعیف، از جمله دلایل عمده بروز این بیماری هستند. کریستال‌های اسید اوریک می‌توانند موجب آسیب‌های بافتی شده و واکنش‌های التهابی آبشاری را ایجاد کنند که در نهایت منجر به مرگ و میر بالا و کاهش کارایی تولید می‌شود.
ماهیت یوریکوتلیک پرندگان، که در آن اسید اوریک محصول نهایی متابولیسم نیتروژن است، این موجودات را به طور ویژه‌ای مستعد ابتلا به نقرس می‌کند. در پرندگان، برخلاف پستانداران، آنزیم اوریکاز وجود ندارد که بتواند اسید اوریک را به ترکیبات محلول‌تر تبدیل کند. این ویژگی خاص، همراه با سایر اختلالات متابولیکی، عملکرد حیاتی کلیه‌ها را تهدید کرده و احتمال بروز نقرس را افزایش می‌دهد. درک جامع از علت‌شناسی، مکانیزم‌های بروز، و روش‌های پیشگیری و مدیریت نقرس، برای پرورش‌دهندگان طیور و متخصصان تغذیه از اهمیت بالایی برخوردار است.
تعریف و پاتوفیزیولوژی نقرس
نقرس در پرندگان، اختلالی متابولیک ناشی از ناتوانی در دفع اسید اوریک، محصول نهایی متابولیسم پروتئین، است. بر خلاف پستانداران، پرندگان فاقد آنزیم اوریکاز هستند؛ این آنزیم در پستانداران وظیفه تجزیه اسید اوریک به ترکیبات محلول‌تر را دارد. فقدان این آنزیم باعث می‌شود که پرندگان نسبت به تجمع اسید اوریک و ایجاد هیپراوریسمی حساس‌تر باشند. عواملی مانند اختلال عملکرد کلیه، کم‌آبی بدن، و عدم تعادل تغذیه‌ای نقش مهمی در ایجاد نقرس دارند.
اختلال در دفع اسید اوریک می‌تواند با اختلال عملکرد کلیه مرتبط باشد، به طوری که حدود ۷۰ درصد از نارسایی‌های کلیوی به هیپراوریسمی و در نهایت به نقرس منجر می‌شود. علل چندعاملی نقرس شامل عوامل عفونی، سمیت‌زا و اختلالات تغذیه‌ای هستند. برای مثال، عفونت‌هایی مانند نفریت پرندگان، آستروویروس و بیماری بورس عفونی از عوامل مهم نفروپاتی محسوب می‌شوند. علاوه بر این، مصرف بی‌رویه آنتی‌بیوتیک‌هایی نظیر جنتامایسین و نیتروفورازون از دلایل هیپراوریسمی محسوب می‌شوند.
عوامل تغذیه‌ای نیز تأثیر مستقیمی بر بروز نقرس دارند. عدم تعادل مواد معدنی نظیر کلسیم و فسفر، مصرف بیش از حد سدیم بی‌کربنات، سولفات مس، کلسیم و ویتامین D3 همراه با فسفر کم در جیره، و همچنین مصرف پروتئین بیش از حد (بیش از ۳۰ درصد) و کاهش مصرف آب، همگی می‌توانند خطر هیپراوریسمی را افزایش دهند. این وضعیت در نهایت منجر به رسوب کریستال‌های اورات در بافت‌های بدن و ایجاد نقرس می‌شود.
صنعت طیور به دلیل اثرات اقتصادی مخرب ناشی از نقرس با چالش‌های جدی مواجه است. این بیماری علاوه بر افزایش نرخ مرگ‌ومیر و کاهش رشد، بر بهره‌وری پرندگان نیز تأثیر منفی دارد. اختلالات متابولیک مانند نقرس مانع از تحقق کامل پتانسیل ژنتیکی پرندگان می‌شوند. بنابراین، مدیریت صحیح نقرس برای بهبود سلامت پرندگان و پایداری صنعت ضروری است.
انواع نقرس در طیور
نقرس احشایی:
نقرس احشایی یک اختلال متابولیک در پرندگان است که به دلیل تجمع بیش از حد اسید اوریک در بدن ایجاد می‌شود. این وضعیت اغلب زمانی رخ می‌دهد که عملکرد کلیوی مختل شده باشد.
در حالت طبیعی، پرندگان اورات‌ها را از طریق ادرار دفع می‌کنند. اما، اختلال در عملکرد کلیه منجر به (هیپراوریسمی) می‌شود که باعث رسوب اسید اوریک در سطح اندام‌های احشایی یا سایر نقاط خارج احشایی می‌گردد.
رسوب اسید اوریک در این وضعیت ممکن است در سطح (کبد، کلیه، قلب، پریکارد، روده‌ها و کیسه‌های هوایی) اتفاق بیفتد. این نوع نقرس، که حاد و شایع‌تر است، معمولاً منجر به مرگ‌ومیر بالا در طیور می‌شود.
ویژگی‌های نقرس احشایی:
رسوب حاد اورات:
این حالت شبیه اورمی در پستانداران است و در نارسایی کلیوی شدید رخ می‌دهد. رسوب اورات در پریکارد، صفاق و کپسول کبد مشاهده می‌شود. این وضعیت اغلب ثانویه به سنگ کلیه است که ممکن است در اثر عواملی مانند ویروس برونشیت عفونی (IBV) یا کم‌آبی رخ دهد.
رسوب مزمن اورات:
این وضعیت مشابه نقرس در پستانداران است و در پی افزایش طولانی‌مدت سطح اسید اوریک در خون، رسوباتی بر غشای سینوویال مفاصل ایجاد می‌کند.
تفاوت با نقرس مفصلی:
در نقرس مفصلی که کمتر شایع است، رسوبات اسید اوریک در مفاصل مشاهده می‌شود. در هر دو شکل (احشایی و مفصلی)، رسوبات شامل بلورهای سوزنی شکل به نام گره های توفی (TOE-fie) هستند.
عوامل مستعدکننده نقرس احشایی:
این بیماری بر جوجه‌های گوشتی، مرغ‌های تخمگذار و پولت‌های بالای ۱۴ هفته تأثیر می‌گذارد. هر زمان که آسیب کلیوی وجود داشته باشد، دفع اسید اوریک مختل شده و اسید اوریک ابتدا در خون و سپس در بافت‌های بدن تجمع می‌یابد.
نقرس مفصلی:
نقرس مفصلی در پرندگان یک بیماری مزمن است که به دلیل(رسوب اسید اوریک) در مفاصل، رباط‌ها و غلاف تاندون‌ها ایجاد می‌شود. این بیماری بیشتر در مفاصل پاها و گاهی در بال‌ها مشاهده می‌شود و منجر به بروز علائم زیر می‌گردد:
– تورم، قرمزی و گرمی مفاصل: که نشانه التهاب شدید است.
– واکنش التهابی شدید: ناشی از تحریک توسط کریستال‌های اورات.
– پرندگان مبتلا به دلیل درد از نشستن روی سطوح صاف اجتناب می‌کنند.
عوامل اصلی بروز نقرس مفصلی:
- کاهش عملکرد کلیه: منجر به تجمع اسید اوریک در خون (هیپراوریسمی) می‌شود.
- آسیب‌های ناشی از کریستال‌های اورات: که منجر به تحریک بافت‌ها و ایجاد التهاب می‌گردد.
علائم دیگر:
پرندگان مبتلا ممکن است علائم زیر را نشان دهند:
– افسردگی
– کم‌آبی بدن
– اسهال
ویژگی‌ها و درمان:
-نقرس مفصلی معمولاً محدود به یک یا دو مفصل است و در اثر رسوبات (کریستال‌های اسید اوریک) باعث واکنش‌های گرانولوماتوز (اختلال خودایمنی ) مزمن و در نهایت بزرگ شدن و بدشکلی مفاصل می‌شود.
– این نوع نقرس بیشتر دارای استعداد ژنتیکی است و در طیور نسبتاً نادر دیده می‌شود.
– درمان شامل کاهش سطح اورات سرم و مدیریت متابولیک است.
تشخیص نقرس در طیور:
۱. تشخیص نقرس احشایی پس از مرگ:
– رسوبات سفید گچی کریستال‌های اورات روی سطوح سروزی اندام‌هایی مانند پریکارد، کبد، روده‌ها، کیسه‌های هوایی، کلیه‌ها و حالب‌ها مشاهده می‌شود.
– بررسی میکروسکوپی کلیه‌ها نشان‌دهنده رسوب کریستال‌های اورات در حالب (حالب لوله‌ای است که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کند )، همراه با تغییرات دژنراتیو (تخریب تدریجی سلول‌ها و بافت‌ها) در اپیتلیوم لوله‌ای است.
– ضایعات پوسمورتال شامل بزرگ‌شدن نامنظم لوبول‌های کلیه (بزرگ‌شدگی جبرانی) است.
۲. علائم عمومی و غیراختصاصی:
این علائم ممکن است شواهد قطعی برای نقرس ارائه نکنند، اما شامل:
– افسردگی و کاهش مصرف خوراک
– پرهای ژولیده و کاهش وزن
– لنگش، دریچه‌های مرطوب و انتریت
3. علائم بالینی:
– بی‌حالی، کم‌آبی بدن و پرهای ژولیده
– دشواری در حرکت ( پرندگان ممکن است به دلیل درد نتوانند روی سطوح صاف بنشینند و بیشتر وقت خود را در کف قفس بگذرانند)
– تورم و درد مفاصل که باعث لنگش می‌شود
– کاهش اشتها و اسهال سفید گچی
- علائم نقرس احشایی:
– کاهش مصرف آب و غذا
– پرهای ژولیده، کاهش وزن، بی‌حالی و مقعد کثیف
- علائم نقرس مفصلی:
– تورم پاها و مفاصل همراه با لنگش
– افزایش مصرف آب، تشنگی و دفع ادرار
6.آسیب‌شناسی بالینی:
– آزمایشات سرمی:
– افزایش اسید اوریک و کراتینین در سرم به دلیل کاهش عملکرد کلیوی
– هیپراوریسمی و کاهش گلوتاتیون
– افزایش آنزیم‌های کبدی (AST و ALT)
– علائم استرس اکسیداتیو
ضایعات شایع:
– رسوبات سفید گچی اورات در کلیه‌ها، کبد، قلب و مفاصل
– آسیب شدید به کلیه‌ها، کبد و میوکارد، همراه با تجمع کریستال‌های اورات
– التهاب موضعی و تغییرات دژنراتیو در اندام‌ها
– تجمع اورات روی سطوح سروزی ارگان‌هایی مانند کلیه و کبد
– کم‌آبی بدن و غلظت خون از نشانه‌های بارز مراحل پیشرفته بیماری هستند.
مهمترین عوامل موثر بر روز نقرس
الف) عوامل غیر عفونی
علل تغذیه‌ای در بروز نقرس
عوامل تغذیه‌ای نقش کلیدی در ایجاد نقرس احشایی در طیور ایفا می‌کنند و می‌توانند مستقیماً بر عملکرد کلیه‌ها و متابولیسم پرندگان تأثیر بگذارند:
- نقش کلسیم در جیره غذایی:
جیره های غذایی سرشار از کلسیم، که معمولاً برای تأمین نیاز تولید تخم‌مرغ در پولت‌های بالغ استفاده می‌شود، می‌تواند در صورت آسیب‌دیدگی کلیه‌ها مشکل‌ساز باشد. کلیه‌های آسیب‌دیده ممکن است توانایی لازم برای دفع کلسیم اضافی را نداشته باشند، که این موضوع منجر به رسوب کریستال‌های اورات و افزایش احتمال نقرس می‌شود.
- تعادل کلسیم و فسفر:
– نسبت نامتعادل فسفر به کلسیم در جیره، به‌خصوص زمانی که فسفر کم در دسترس باشد، منجر به رسوب بلورهای کلسیم-سدیم-اورات می‌شود.
– مطالعات نشان داده‌اند که فسفر نقش محافظتی تا حدی در برابر آسیب کلیه ناشی از کلسیم ایفا کرده و همچنین به‌عنوان اسیدی‌کننده ادرار عمل می‌کند، که از تشکیل سنگ در کلیه جلوگیری می‌کند.
– نسبت بهینه کلسیم به فسفر برای عملکرد طبیعی کلیه و پیشگیری از نقرس ضروری است. عدم رعایت این تعادل می‌تواند منجر به نارسایی کلیوی و بروز نقرس در طیور شود.
- نقش فسفر کم در جیره غذایی:
فسفر کم در دسترس در جیره‌های پرورشی با افزایش خطر بروز نقرس ارتباط مستقیم دارد. فسفر نقش مهمی در جلوگیری از تشکیل کریستال‌های اورات ایفا می‌کند.
4- نقش سدیم جیره غذایی:
مسمومیت با سدیم فشار زیادی بر کلیه‌ها وارد می‌کند. آب سخت با محتوای بالای نمک نیز می‌تواند فشار مضاعفی به کلیه‌ها تحمیل کند. بی‌کربنات سدیم، که گاهی برای بهبود کیفیت پوسته تخم‌مرغ یا مقابله با اثرات استرس گرمایی استفاده می‌شود، با قلیایی‌تر کردن ادرار می‌تواند به بروز نقرس کمک کند. این شرایط، همراه با سطح بالای کلسیم، محیطی ایده‌آل برای تشکیل سنگ کلیه ایجاد می‌کند.
استفاده بیش از حد از بی‌کربنات سدیم موجب افزایش قلیایی‌بودن ادرار و تشکیل سنگ کلیه می‌شود. همچنین، آب سخت با محتوای نمک بالا، به طور کلی بر عملکرد کلیه‌ها تأثیر منفی می‌گذارد.
5- نقش سولفات‌ها در جیره غذایی:
سولفات‌ها، به ویژه سولفات مس، نقش مهمی در سلامت کلیه‌ها و کاهش خطر ابتلا به نقرس در طیور دارند. این ترکیبات می‌توانند به تنظیم تعادل مواد معدنی در بدن کمک کنند و از تجمع بیش از حد اسید اوریک جلوگیری نمایند. برخی مطالعات نشان داده‌اند که مصرف متعادل سولفات‌ها در جیره غذایی طیور می‌تواند عملکرد کلیه‌ها را بهبود بخشد و دفع اسید اوریک را تسهیل کند.
با این حال، مصرف بیش از حد سولفات‌ها، به‌ویژه سولفات مس، ممکن است اثرات منفی داشته باشد و باعث مسمومیت شود. بنابراین، تنظیم دقیق میزان سولفات در تغذیه طیور ضروری است تا از فواید آن بهره‌مند شد بدون اینکه خطرات جانبی ایجاد شود.
6– نقش پروتئین در جیره غذایی:
افزایش بیش از حد پروتئین خام در جیره غذایی می‌تواند اثرات نامطلوبی بر سلامت کلیه‌ها داشته باشد، از جمله:
– افزایش اندازه کلیه،
– افزایش فیلتراسیون گلومرولی (GFR)،
– آسیب گلومرولی،
– رسوب مواد در مزانژیال (سلول‌های ماهیچه‌ای مایزیافته‌ای هستند که بین سرخرگچه‌های آوران و وابران قرار دارند )،
– و در نهایت، بروز گلومرولواسکلروز (این بیماری که بر کارکرد گلومرول ها تاثیر منفی می گذارد)
کلیه‌های سالم معمولاً در مواجهه با سطوح بالای پروتئین آسیب نمی‌بینند. با این حال، اگر کلیه‌ها از پیش دچار آسیب باشند، مصرف جیره‌هایی با درصد پروتئین خام بیشتر از نیاز پرنده می‌تواند خطرناک باشد. این امر منجر به تولید بیش از حد اسید اوریک شده و آسیب‌های کلیوی را تشدید می‌کند.
7- مکمل‌های پروتئینی ناسالم:
استفاده از اوره در تقلب در مکمل‌های پروتئینی می‌تواند منجر به افزایش میزان نیتروژن جیره و در نتیجه افزایش تولید اسید اوریک شود. این افزایش، همراه با آسیب کلیوی، احتمال بروز نقرس را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد.
8- مکمل‌های ویتامینی و تأثیر آنها بر نقرس:
ویتامین D3: سطوح بالای ویتامین D3 می‌تواند جذب کلسیم از روده را به‌طور چشمگیری افزایش دهد. این افزایش ممکن است منجر به تشکیل و رسوب کریستال‌های اورات در کلیه‌ها شود.
ویتامین A: کمبود طولانی‌مدت ویتامین A می‌تواند به آسیب اپیتلیوم لوله‌های کلیوی منجر شود. این آسیب باعث انسداد لوله‌ها و در نتیجه تجمع اورات در کلیه‌ها می‌شود. تأمین ویتامین A کافی در جیره غذایی نقشی کلیدی در حمایت از سلامت کلیه‌ها دارد.
اگرچه مصرف نامتعادل ویتامین‌ها می‌تواند در شرایط خاص به مشکلات کلیوی و افزایش ریسک نقرس منجر شود، اما بروز نقرس مرتبط با ویتامین‌ها در شرایط مزرعه چندان محتمل نیست.
تأثیر عوامل محیطی
عوامل محیطی نقش مهمی در مدیریت تغذیه و سلامت طیور دارند. برای مثال، تغذیه، مدیریت بهینه و نظارت بر سلامت کلی پرندگان به پرورش‌دهندگان کمک می‌کند تا از ظرفیت ژنتیکی پرندگان بهره کامل ببرند. بدون تحقق این شرایط، حتی پرندگان با کیفیت ژنتیکی بالا نیز نمی‌توانند بازدهی مطلوبی داشته باشند.
نقش تغییرات آب و هوایی در بروز نقرس
شیوع نقرس معمولاً در ماه‌های سرد سال بیشتر است و به دنبال آن در تابستان کاهش می‌یابد، در حالی که کمترین میزان آن در فصل بارانی ثبت شده است. در ماه‌های سرد، کاهش انحلال اسید اوریک همراه با استرس سرمایی باعث افزایش مرگ‌ومیر می‌شود. شرایط بهداشتی ضعیف در فصل بارانی نیز می‌تواند شیوع نقرس را افزایش دهد. کمبود آب در این فصول یکی دیگر از علل شایع رسوب احشایی اورات‌ها است.
عوامل مدیریتی نیز نقش مهمی در بروز نقرس دارند. دمای نامناسب، مانند دماهای بسیار بالا یا پایین، می‌تواند مصرف آب را کاهش داده و شانس ابتلا به نقرس را افزایش دهد. همچنین، تعداد ناکافی آبخوری‌ها، ارتفاع نامناسب آنها، یا قطع دسترسی به آب در زمان واکسیناسیون نیز از عوامل مؤثر هستند.
ب)علل عفونی نقرس در طیور:
علل عفونی نقرس در پرندگان عمدتاً به ویروس‌های مختلفی مرتبط است که باعث آسیب به کلیه‌ها و بروز علائم نفروپاتی می‌شوند. این عوامل شامل موارد زیر است:
۱- ویروس برونشیت عفونی نفروبیماریزا (IBV):
- ویروس IBV، به‌ویژه سویه ماساچوست (Massachusetts)، یکی از شایع‌ترین عوامل عفونی مرتبط با نفروپاتی در طیور است. این سویه به‌طور خاص قادر به ایجاد آسیب دائمی در کلیه‌ها و مرگ‌ومیر بالا است.
- سویه‌های نفروپاتوژن ویروس IBV مستقیماً کلیه‌ها را تحت تأثیر قرار داده و منجر به نفریت و مرگ‌ومیر بالا می‌شوند.
2-آستروویروس پرندگان :
آستروویروس پرندگان شامل دو گونه اصلی است: ویروس نفریت پرندگان (ANV) و آستروویروس مرغ (CAstV). هر دو ویروس به کلیه آسیب رسانده و عملکرد آن را مختل می‌کنند، که این آسیب‌ها در نهایت باعث رسوب اسید اوریک در بخش‌های مختلف بدن می‌شود. آستروویروس‌های پرندگان، مشابه ویروس برونشیت عفونی (IBV)، از طریق انتقال عمودی گسترش می‌یابند و می‌توانند کلیه نتاج را به‌طور جدی تحت تأثیر قرار دهند.
3- ویروس بیماری بورس عفونی (IBDV):
ویروس IBDV، علاوه بر ایجاد آسیب به بورس فابریسیوس، می‌تواند منجر به کم‌آبی و نفروز در کلیه‌ها شود. این شرایط ممکن است باعث بروز نقرس گردد. هرچند تأثیر این ویروس به اندازه سایر عوامل قوی نیست، اما همچنان یکی از عوامل مستعدکننده برای نقرس در پرندگان محسوب می‌شود.
کنترل و پیشگیری بیماری های عفونی:
واکسیناسیون علیه IBV، که از سال ۲۰۱۰ به‌طور گسترده استفاده شده، باعث کاهش شیوع این ویروس شده است. با این حال، آستروویروس‌ها همچنان یکی از عوامل اصلی عفونی نقرس هستند و نیاز به اقدامات پیشگیرانه بیشتری دارند.
ج) علل متفرقه موثر در بروز نقرس
– مایکوتوکسین‌ها:
مایکوتوکسین‌هایی مانند سیترینین، اکراتوکسین A و دئوکسی نیوالنول (DON) به‌عنوان عوامل نفروتوکسیک و هپاتوتوکسیک در مرغ‌های تخمگذار شناخته می‌شوند. این مواد باعث آسیب به کلیه‌ها و کبد شده و در نتیجه دفع اسید اوریک کاهش می‌یابد که منجر به تجمع اسید اوریک در بدن می‌گردد.
– اثرات اکراتوکسین و سیترینین:
این مایکوتوکسین‌ها، به همراه باقیمانده‌های آفت‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها، اثرات مضری بر بافت کلیه دارند و منجر به التهاب لوله‌های کلیه و حالب می‌شوند.
ارتباط آفلاتوکسیکوز با نقرس:
مطالعاتی ارتباط میان آفلاتوکسیکوز و نقرس (هیپراوریسمی) را نشان داده‌اند:
– قارچ آسپرژیلوس فلاووس، که منبع اصلی تولید آفلاتوکسین است، عمدتاً به‌عنوان سم کبد شناخته می‌شود، اما سمیت کلیوی قوی نیز دارد.
– مصرف جیره‌های حاوی غلظت بالای کلرید سدیم می‌تواند حساسیت جوجه‌ها به آفلاتوکسیکوز را افزایش دهد. در عین حال، کلرید سدیم (NaCl) خود به‌عنوان یک عامل نفروتوکسیک قوی عمل می‌کند.
– آسیت، که با شرایط هیپوکسیک همراه است، می‌تواند تولید اسید اوریک را افزایش دهد. این وضعیت به‌ویژه در مراحل اولیه آسیت ممکن است باعث بروز علائم نقرس شود.
– هیپوکسی ناشی از کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها، نقش مهمی در افزایش تولید اسید اوریک و آسیب کلیوی دارد.
–آنتی‌بیوتیک‌ها و اثرات آنها بر کلیه‌ها:
– آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند جنتامایسین، سولفونامیدها و نیتروفوروزون‌ها آسیب‌های جدی به کلیه‌ها وارد می‌کنند.
– داروهایی که از طریق کلیه‌ها دفع می‌شوند، در صورت استفاده در دوزهای بالاتر از حد توصیه‌شده، می‌توانند بار اضافی بر کلیه‌ها وارد کرده و باعث عدم تعادل pH و اختلال در متابولیسم کلیوی شوند.
مشتقات شیمیایی و اثرات سمی:
– مشتقات فنل و کرزول: در صورت استفاده نادرست، اثرات سمی و باقیمانده‌ای بر کلیه‌ها دارند.
– سولفات مس: دوزهای بالای سولفات مس که برای تصفیه آب استفاده می‌شود، ممکن است منجر به کم‌آبی بدن پرندگان، بروز نقرس و کاهش مصرف آب شود.
انسداد در حالب پرندگان:
– انسداد در حالب یکی دیگر از علل مستعدکننده‌ای است که می‌تواند به آسیب کلیوی و در نهایت بروز نقرس منجر شود.
–مواد شیمیایی و ضدعفونی‌کننده‌ها:
– ضدعفونی‌کننده‌هایی مانند فنل و کرزول، در صورت استفاده نادرست، می‌توانند باعث سمیت باقی‌مانده در بدن شوند.
– مواد شیمیایی مانند سولفات مس که برای تصفیه آب استفاده می‌شوند، ممکن است منجر به امتناع از مصرف آب، کم‌آبی بدن و در نهایت بروز نقرس شوند.
– داروهای ضد کوکسیدیال و برخی مواد شیمیایی ساخته‌شده، در کنار آفت‌کش‌ها، می‌توانند خطر ابتلا به نقرس در طیور را افزایش دهند.
د) علل مدیریتی در بروز نقرس:
۱. محرومیت از مصرف آب:
– کمبود دسترسی به آب به‌طور مستقیم بر سلامت پرندگان اثر گذاشته و احتمال بروز نقرس را افزایش می‌دهد.
– دمای نامناسب جوجه‌آوری: دماهای بسیار بالا یا پایین، به ترتیب موجب گرم یا سرد شدن آب می‌شود که مصرف آب را کاهش داده و خطر ابتلا به نقرس را بالا می‌برد.
– تعداد ناکافی آبخوری‌ها: باعث کاهش دسترسی پرندگان به آب می‌شود.
– ارتفاع نامناسب آبخوری‌ها: در دسترس نبودن صحیح آبخوری‌ها ممکن است مصرف آب توسط پرندگان را محدود کند.
– برداشت آب در حین واکسیناسیون: این عمل ممکن است منجر به کم‌آبی و افزایش خطر بروز نقرس شود.
– PH بسیار پایین آب: موجب دفع آب توسط طیور یا تحریک اپیتلیوم شده و بر سلامت کلیه‌ها تأثیر منفی می‌گذارد.
۲. مدیریت نامناسب جوجه‌کشی:
– نگهداری نامناسب تخم‌مرغ و شرایط غیربهینه جوجه‌کشی می‌تواند بر کیفیت جوجه‌ها تأثیر منفی بگذارد.
– شرایط نامناسب در اتاق نگهداری جوجه‌ها: جوجه‌هایی که تحت شرایط نامناسب یا زمان طولانی در جوجه‌کشی نگهداری شوند، یا برای مسافت طولانی بدون آب حمل شوند، در معرض خطر کم‌آبی و بروز نقرس قرار می‌گیرند.
۳. مسائل مدیریتی دیگر:
– تهویه ناکافی: تهویه موثر برای حفظ دما، رطوبت و جریان مناسب هوا ضروری است.
– گرسنگی طولانی‌مدت: دسترسی محدود به غذا می‌تواند سلامت پرندگان را به خطر اندازد.
– تغییرات زیاد روزانه: این نوسانات می‌تواند بر وضعیت کلی سلامتی پرندگان اثر منفی بگذارد.
- نقش اصلاح نژاد در مدیریت نقرس:
– پرورش انتخابی با هدف تقویت عملکرد کلیه و افزایش مقاومت در برابر اختلالات متابولیک می‌تواند خطر بروز نقرس را کاهش دهد. پرورش‌دهندگان باید صفاتی را که سلامت و انعطاف‌پذیری پرندگان را تقویت می‌کنند، اولویت دهند. این امر تضمین می‌کند که پرندگان توانایی رشد در شرایط مختلف محیطی و تغذیه‌ای را دارند.
پیشگیری و کنترل نقرس در طیور:
- تجزیه و تحلیل خوراک:
- جیره های غذایی کم پروتئین: ارائه جیره های غذایی کم پروتئین به مدت ۳ تا ۵ روز (بسته به شدت بیماری) برای کاهش فشار روی کلیه‌ها توصیه می‌شود.
- کنترل سطح کلسیم و فسفر:
- سطح کلسیم در پولت‌ها باید به ۱٪ محدود شود (تا سن ۱۶ هفتگی).
- سطح مناسب فسفر نیز باید برای جلوگیری از آسیب کلیه حفظ شود.
- جیره‌های حاوی ۲.۵٪ کلسیم نباید خیلی زود، یعنی قبل از دوره تخم‌گذاری، معرفی شوند.
- تعادل مواد مغذی در خوراک: اطمینان حاصل شود که خوراک پرنده حاوی مقدار مناسبی از مواد معدنی، پروتئین‌ها و ویتامین‌ها باشد. خوراک باید براساس اصول علمی متعادل گردد:
- جیره کلسیم-فسفر تنظیم شده بر اساس نیازهای تغذیه‌ای پرندگان.
- تأمین ویتامین‌های ضروری از جمله A، D3، K و B کمپلکس برای حمایت از سلامت کلیه ضروری است.
- حفظ سطح مناسب سدیم، کلرید و سایر یون‌ها در جیره
کنترل مایکوتوکسین‌ها:
-
تجزیه و تحلیل خوراک:
خوراک باید به‌دقت از نظر محتوای مایکوتوکسین تجزیه و تحلیل شود تا خطرات مرتبط با این سموم شناسایی گردد.
-
اقدامات در صورت وجود مایکوتوکسین:
– تغییر خوراک به منبع سالم‌تر برای جلوگیری از اثرات منفی.
– استفاده از توکسین بایندرهای مناسب برای کاهش یا خنثی‌سازی اثرات مایکوتوکسین‌ها.
-
کیفیت مواد خام خوراک:
مواد اولیه خوراک باید کیفیت بالایی داشته باشند تا تأثیر مایکوتوکسین‌ها به حداقل برسد.
نحوه کنترل کیفی برای کاهش خطای تولید کارخانه خوراک دام، طیور و آبزیان
4-استفاده از اسیدهای آلی و اسیدیفایر باکیفیت:
اسیدفایرها نقش مهمی در تغذیه طیور دارند و با تنظیم pH دستگاه گوارش، بهبود جذب مواد معدنی، کاهش بار میکروبی و افزایش عملکرد کلیه‌ها، می‌توانند به کاهش خطر نقرس تغذیه‌ای کمک کنند. این ترکیبات از تجمع مواد زائد در بدن جلوگیری کرده و تعادل الکترولیت‌ها را حفظ می‌کنند، در نتیجه از تشکیل کریستال‌های اورات در کلیه‌ها و آسیب‌های مرتبط با آن جلوگیری می‌شود. اسیدهای آلی مانند اسید سیتریک و اسید لاکتیک به کاهش رشد باکتری‌های مضر و بهبود هضم کمک می‌کنند، در حالی که اسیدهای معدنی مانند اسید فسفریک در تنظیم تعادل مواد معدنی نقش دارند.
3-مدیریت مصرف داروها:
– استفاده محتاطانه و بهینه از داروهایی مانند ( آنتی‌بیوتیک‌ها ، داروهای سولفا و داروهای ضد کوکسیدیال) برای پیشگیری از آسیب کلیوی ضروری است.
4-دسترسی به آب تازه:
– پرندگان باید همواره به آب آشامیدنی تازه و باکیفیت دسترسی داشته باشند.
– آب تازه کمک می‌کند تا از کم‌آبی بدن پرندگان جلوگیری شود:
– در زمان انتقال پرندگان، مصرف آب باید تشویق شود.
– سولفات مس نباید به‌صورت دارویی استفاده شود، مگر تحت نظر دامپزشک یا مدیریت مرغداری.
مدیریت بیماری:
۱. برنامه واکسیناسیون IB (برونشیت عفونی):
– بازبینی برنامه واکسیناسیون: واکسیناسیون با سویه نفروتروپیک در روز چهارم توصیه می‌شود.
– واکسیناسیون به روش غوطه‌ور کردن منقار نیز برای جوجه‌ها مفید است.
– برنامه واکسیناسیون باید متناسب با شرایط محلی و چالش‌های میدانی برای پیشگیری از آسیب‌های نهایی کلیه تنظیم شود.
۲. واکسیناسیون آستروویروس پرندگان (ANV و CAstV):
– واکسیناسیون علیه آستروویروس‌ها، از جمله ANV و CAstV، باید به‌عنوان بخشی اجباری از برنامه واکسن‌های پرورش‌دهندگان انجام شود.
– این اقدام برای جلوگیری از انتقال عمودی ویروس به فرزندان ضروری است.
۳. استفاده بهینه از مواد شیمیایی و دارویی:
– مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، ضدعفونی‌کننده‌ها، داروهای ضد کوکسیدیال و مواد شیمیایی باید بادقت انجام شود تا بار اضافی بر کلیه‌ها کاهش یابد.
جوجه‌کشی و مدیریت مزرعه:
– شرایط بهینه جوجه‌کشی:
دما و رطوبت مناسب در جوجه‌کشی باید تضمین شود. همچنین، تخم‌مرغ‌ها باید در شرایط ایده‌آل نگهداری و جابه‌جا شوند.
– دسترسی به آب:
جوجه‌ها نباید به مدت طولانی بدون آب باقی بمانند، به‌ویژه هنگام جابه‌جایی طولانی‌مدت.
– تهویه مناسب:
تضمین تهویه کافی برای حفظ دما، رطوبت و جریان هوا در مزرعه حیاتی است.
مدیریت خوراک و آب:
– تغذیه متعادل:
خوراک باید متناسب با نسبت بهینه کلسیم به فسفر و تعادل الکترولیتی تهیه شود. سدیم خوراک نباید از ۰.۵ درصد تجاوز کند، و منبع سدیم در آب نیز باید مورد توجه قرار گیرد. در صورت بروز نقرس، کاهش سدیم بی‌کربنات توصیه می‌شود.
– تأمین الکترولیت و آب:
تأمین الکترولیت‌های اضافی از طریق آب به دفع کریستال‌های اسید اوریک کمک کرده و مرگ‌ومیر را کاهش می‌دهد. همچنین، افزایش تعداد و ارتفاع مناسب آبخوری‌ها می‌تواند مصرف آزادانه آب را تشویق کند. ارائه الکترولیت‌های اضافی از طریق آب آشامیدنی برای کاهش مرگ‌ومیر و دفع کریستال‌های اسید اوریک.
-خوراک رقیق‌شده:
در صورت بروز نقرس، خوراک باید با دانه یا غلات خالص (مانند ذرت آسیاب‌شده) به‌مدت ۳-۵ روز جایگزین شود تا فشار کلیه‌ها برای دفع اسید اوریک کاهش یابد.
مدیریت صحیح شرایط انتقال و محیط:
افزایش شدت نور برای چند روز جهت تشویق مصرف آب و اجتناب از نقاط تاریک در قفس‌ها.
توجه به ارتفاع مناسب آبخوری‌ها و تعداد کافی آنها در محیط.
دیگر راهکارها برای مدیریت و درمان نقرس:
۱. اسیدی‌کننده‌های ادرار:
استفاده از ترکیبات اسیدی‌کننده ادرار می‌تواند به کاهش بروز نقرس و حل سنگ کلیه کمک کند:
– سرکه: ۱-۲ میلی‌لیتر در هر لیتر آب به مدت ۲۴ ساعت.
– کلرید پتاسیم: ۱ گرم در هر لیتر آب به مدت ۲۴ ساعت.
– کلرید آمونیوم و سولفات آمونیوم: ۲.۵ کیلوگرم در هر تن خوراک به مدت ۷ روز.
۲. احیاکننده‌های کلیه:
– این ترکیبات عملکرد کلیه‌ها را تقویت کرده و به شست‌وشوی اورات‌های تجمع‌یافته کمک می‌کنند.
۳. آلوپورینول:
– مقدار ۱۰ تا ۴۰ میلی‌گرم در لیتر آب آشامیدنی، دو بار در روز تا زمانی که مرگ‌ومیر کاهش یابد.
۴. متیونین هیدروکسیل:
– افزودن 6/0% اسید آزاد آنالوگ متیونین هیدروکسیل همراه با ۳٪ کلسیم به جیره غذایی.
